Ginekomastia po testosteronie – przyczyny, objawy i leczenie
Rozwój ginekomastii po testosteronie, a właściwie po terapii bazującej na tym hormonie męskim, jest możliwy, natomiast wyłącznie w określonych przypadkach. Dochodzi wówczas u mężczyzny do powiększenia piersi. Wynika to z nadmiernego rozrostu tkanki gruczołowej, a czasami również tłuszczowej. Powiększenie gruczołów piersiowych u mężczyzn zwykle związane jest ze względną przewagą działania estrogenów nad androgenami na komórki gruczołu sutkowego. Dzieje się tak np. w przypadku terapii hormonalnej. Wśród objawów ginekomastii wymienia się rozrost tkanki tłuszczowej w okolicach sutków, ale nie tylko. Możliwa jest też bolesność, świąd i pieczenie.
Czym jest ginekomastia?
Ginekomastia to inaczej powiększenie jednej lub obu piersi u mężczyzn wynikające z nadmiernego rozrostu tkanki gruczołowej, a czasami również tłuszczowej. Jej przyczyną są zaburzenia równowagi między działaniem hormonów płciowych – estrogenów i androgenów – na tkankę gruczołową sutka. Występuje u mężczyzn szczególnie na etapie dojrzewania bądź starzenia, natomiast do jej rozwoju przyczyniają się też takie czynniki jak np. utrata jądra, przyjmowanie niektórych leków czy marskość wątroby.
Warto wiedzieć: ginekomastia występuje u mężczyzn w każdym wieku, zarówno w okresie pokwitania, jak i andropauzy.
W medycynie wyróżnia się m.in. ginekomastię fizjologiczną, związaną z okresem dojrzewania. Wynika ona wówczas ze zwiększonego stosunku wolnego estradiolu do testosteronu w osoczu. Ustępuje samoistnie, zazwyczaj w ciągu kilku miesięcy. W wybranych przypadkach zmiany w postaci rozrostu tkanki gruczołowej, włóknistej i tłuszczowej pozostają, stanowiąc poważny problem zarówno estetyczny, jak i psychologiczny. Istnieje również ginekomastia niefizjologiczna, która może wynikać z rozmaitych czynników.
Przyczyny ginekomastii – czy przypadłość ta ma podłoże hormonalne?
Ginekomastia jest spowodowana np. otyłością, która ma związek ze zwiększoną lokalnie aktywnością aromatazy, zmieniającej testosteron w estradiol. Może także wynikać z nadczynności tarczycy – podczas której zauważa się zwiększoną syntezę SHBG w wątrobie. Wśród innych przyczyn ginekomastii wymienia się też m.in. choroby wątroby i przewlekłą niewydolność nerek – powodujące zwolnienie metabolizmu estrogenów i androgenów, nowotwór jądra lub inne guzy hormonalne, zespoły paranowotworowe czy działanie niektórych leków. Przypadłość ta ma związek z kondycją gospodarki hormonalnej mężczyzny.
Warto wiedzieć: wśród dorosłych mężczyzn najczęściej diagnozuje się ginekomastię idiopatyczną, czyli o nieznanej przyczynie, lub wynikającą z andropauzy przy nadal obecnej czynności hormonalnej kory nadnerczy.
Ginekomastia może wystąpić u sportowców i nie tylko
Ginekomastia – przyczyny:
- otyłość,
- nadczynność tarczycy,
- marskość wątroby,
- zakażenie HIV,
- alkoholizm,
- przewlekła niewydolność nerek,
- zespoły paranowotworowe,
- nowotwór jądra oraz inne guzy hormonalne,
- zwiększona wrażliwość gruczołu sutkowego na estrogeny,
- działanie niektórych leków (np. ketokonazol, werapamil, enalapril, ranitydyna, omeprazol, buspiron).
Szacuje się, że u nawet 1/3 populacji mężczyzn występuje skłonność do tzw. ginekomastii idiopatycznej, która związana jest prawdopodobnie z nadwrażliwością sutków na estrogeny. W pozostałych przypadkach wywołują ją zaburzenia hormonalne, a dokładnie zaburzenie równowagi między androgenami i estrogenami – co bardzo często świadczy o toczącej się w organizmie mężczyzny chorobie.
Warto wiedzieć: przypadłość ta może pojawić się również u chłopców w okresie dojrzewania. Z reguły ma ona najczęściej charakter przejściowy.
Ginekomastia może wystąpić u sportowców i nie tylko
Ginekomastia – przyczyny:
- otyłość,
- nadczynność tarczycy,
- marskość wątroby,
- zakażenie HIV,
- alkoholizm,
- przewlekła niewydolność nerek,
- zespoły paranowotworowe,
- nowotwór jądra oraz inne guzy hormonalne,
- zwiększona wrażliwość gruczołu sutkowego na estrogeny,
- działanie niektórych leków (np. ketokonazol, werapamil, enalapril, ranitydyna, omeprazol, buspiron).
Szacuje się, że u nawet 1/3 populacji mężczyzn występuje skłonność do tzw. ginekomastii idiopatycznej, która związana jest prawdopodobnie z nadwrażliwością sutków na estrogeny. W pozostałych przypadkach wywołują ją zaburzenia hormonalne, a dokładnie zaburzenie równowagi między androgenami i estrogenami – co bardzo często świadczy o toczącej się w organizmie mężczyzny chorobie.
Warto wiedzieć: przypadłość ta może pojawić się również u chłopców w okresie dojrzewania. Z reguły ma ona najczęściej charakter przejściowy.
Które hormony mogą wywoływać ginekomastię?
Jej występowanie może być następstwem zmniejszonego wytwarzania lub działania testosteronu. Dzieje się tak np. w przypadku zmniejszonej syntezy tego hormonu męskiego – na skutek pierwotnej niewydolności jąder, zaburzeń syntezy testosteronu czy schorzeń podwzgórza i przysadki mózgowej – lub oporności na androgeny. Ginekomastia ma też związek ze zwiększoną produkcją lub działaniem estrogenów, w tym m.in. ze zwiększonym wytwarzaniem estrogenów i zwiększoną aromatyzacją czy podażą estrogenów dostarczanych wraz z dietą.
Ginekomastia po sterydach i nie tylko – mechanizm powstawania
Mechanizm rozwoju ginekomastii jest więc ściśle związany ze stężeniem testosteronu we krwi mężczyzny. Należy natomiast zaznaczyć, że kluczowe znaczenie ma tak właściwie poziom estrogenów w stosunku do testosteronu, czyli androgenów. Wspomniane estrogeny, czyli hormony żeńskie, odpowiadają za regulację poziomu androgenów. Powstają one w organizmie mężczyzny np. z testosteronu. Dzieje się to podczas procesu, w którym enzym zwany aromatazą łączy się z testosteronem i przekształca testosteron w estrogeny, a dokładnie estradiol.
Kiedy więc we krwi zwiększa się stężenie testosteronu lub innych egzogennych androgenów, np. na skutek terapii hormonalnej, aromataza identyfikuje zwiększoną ilość androgenów i przyłącza się do nich, tworząc dodatkowy zbiór estrogenów. W takiej sytuacji możliwe jest prawie całkowite odwrócenie działania androgenów, co przekłada się na szereg dolegliwości, np. w postaci ginekomastii.
Kiedy dochodzi do ginekomastii po testosteronie?
Pojawienie się u mężczyzny typowo żeńskich cech, jako jeden z efektów ubocznych stosowania testosteronu, jest kwestią indywidualną i może objawiać się w różnym stopniu zaawansowania. Należy natomiast zaznaczyć, że taka sytuacja może mieć związek z dawkowaniem danego preparatu lub naturalnie wysokim poziomem testosteronu w organizmie mężczyzny.
Co robić w razie wystąpienia ginekomastii?
W przypadku ginekomastii warto zgłosić się do lekarza POZ, który oceni zgłaszane przez pacjenta objawy i przeprowadzi wstępną diagnostykę – w celu potwierdzenia niegroźnego charakteru zaburzenia bądź wykrycia konkretnej dolegliwości. Częścią takiego badania jest wywiad oraz podstawowe badanie sutków i jąder, a także ocena prawidłowego występowania trzeciorzędowych cech płciowych, takich jak np. niski tembr głosu czy owłosienie w typowych dla mężczyzn obszarach.
Niezbędne może również okazać się badanie stężenia androgenów i estrogenów oraz hormonów gonadotropowych, czyli bezpośrednio regulujących wydzielanie hormonów płciowych: LH, FSH i prolaktyny. Wśród dodatkowych badań diagnostycznych wymienia się USG gruczołów sutkowych i jąder, badania obrazowe nadnerczy, płuc oraz przysadki. W wybranych przypadkach lekarz kieruje pacjenta na pobranie wycinka do badania histopatologicznego.
Podstawowe badania hormonalne, które pomagają w ustaleniu przyczyny problemu, obejmują oznaczenie stężeń w surowicy:
- testosteronu (T),
- estradiolu (E2),
- hormonu luteinizującego (LH),
- ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (hCG).
Leczenie ginekomastii
Terapia zależy bezpośrednio od przyczyn zdiagnozowanego problemu. Lekarz może zalecić odstawienie przyjmowania niektórych środków – np. testosteronu, na którym bazuje prowadzona obecnie u mężczyzny terapia hormonalna. W cięższych stanach, takich jak np. nowotwory jąder, stosowane jest zazwyczaj leczenie operacyjne. W przypadku ginekomastii związanej z utratą lub zanikiem jąder wskazane być może przyjmowanie substytucyjnych dawek testosteronu. Możliwe jest też wdrożenie leków antyestrogenowych.
Warto wiedzieć: jeżeli pomimo wyleczenia źródła ginekomastii zmiany wielkości sutków utrzymują się, rozwadze podlega nierzadko interwencja chirurgiczna.
Jak zapobiec rozrostowi tkanki gruczołowej w przypadku terapii testosteronem?
Przed planowaną kuracją należy sprawdzić naturalny poziom testosteronu we krwi danego pacjenta. Kluczowe znaczenie ma też dawka podawana w trakcie prowadzonej terapii hormonalnej.
Chętnie odpowiemy nawet na najtrudniejsze pytania!
Źródła:
Ginekomastia | Akademia Medycyny https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/201104_Farmacja_002.pdf
Ginekomastia | mp.pl https://www.mp.pl/pacjent/endokrynologia/choroby/168944,ginekomastia
Gynecomastia – pathogenesis, diagnosis and treatment | Via Medica https://journals.viamedica.pl/endokrynologia_polska/article/viewFile/25863/20683