Suplementujesz witaminę D3? Wykonaj badanie poziomu witaminy D – nie tylko przy niedoborze!

Oznaczenie ilości witaminy D w organizmie nie jest badaniem rutynowym, które bezwzględnie należy wykonać np. przed rozpoczęciem suplementacji. Jednak to kluczowa analiza w diagnostyce i leczeniu nieprawidłowości gospodarki wapniowo-fosforanowej, chorób tkanki kostnej (krzywicy, osteoporozy, osteomalacji), a także chorób nerek. Warto też rozważyć ocenę poziomu tej witaminy w przypadku:

• zaburzeń wchłaniania,
• zespołu nerczycowego,
• chorób wątroby,
• przyjmowania kortykosteroidów oraz leków przeciwpadaczkowych i immunosupresyjnych.

To tylko kilka przykładów sytuacji klinicznych, które są wskazaniem do wykonania badania, ponieważ wielu pacjentów może się znaleźć w grupie ryzyka niedoboru witaminy D. Jednak ostateczną decyzję o skierowanie na oznaczenie poziomu witaminy D podejmuje lekarz prowadzący.

Do wystąpienia nadmiaru witaminy D dochodzi rzadko, jednak zdarzają się i takie przypadki. Hiperwitaminoza dotyka najczęściej ludzi z nadwrażliwością na witaminę D oraz mutacją w obrębie genów odpowiedzialnych za jej metabolizm (CYP24A1) lub syntezę (SLC34A1). Osoby zdrowe, które nie przyjmują wyjątkowo dużych ilości suplementów, nie muszą się obawiać przedawkowania. Mimo wszystko monitorowanie jej poziomu jest ważne, również w trakcie suplementacji witaminy D.

Badanie krwi pod kątem zawartości witaminy D opiera się na oznaczeniu następujących substancji:

• 25(OH)D₃ – 25-hydroksycholekalcyferol,
• 25(OH)D₂ – 25-hydroksyergokalcyferol,
• 24,25(OH)₂D₃ – 24,25-dihydroksycholekalcyferol,
• Epi-25(OH)D₃ – forma empiryczna o obniżonej aktywności biologicznej. Nie jest prezentowana na wyniku ze względu na brak interpretacji klinicznej, może jednak nieco fałszować pomiary w niektórych metodach analitycznych.

Suma 25(OH)D to łączna ilość metabolitów witaminy D, czyli 25(OH)D₃ oraz 25(OH)D₂. Z kolei produkt metabolizmu tej witaminy, 24,25(OH)₂D₃, pozwala na wyliczenie współczynnika przyswajalności i ustalenie aktualnego zapotrzebowania na witaminę D na podstawie równowagi między procesem wchłaniania a wytwarzania i usuwania.

Stężenie 25(OH)D [ng/ml]:

• 0-20: deficyt. Wymaga rozpoczęcia suplementacji zgodnie z normami, a następnie powtórzenia oznaczenia po 3 miesiącach. Poziom poniżej 10 ng/ml to bardzo poważny niedobór, który należy skonsultować z lekarzem.
• 20-30: poziom suboptymalny. Wymaga rozpoczęcia suplementacji zgodnie z normami lub zwiększenia dawki o 50%. Ponowne badanie jest zalecane po 6 miesiącach. Stężenie powyżej 20 ng/ml uchodzi za wystarczające jedynie w profilaktyce i leczeniu krzywicy (według ogólnych światowych wytycznych).
• 30-50: optymalny poziom według większości Towarzystw Endokrynologicznych. Należy kontynuować dotychczasowe postępowanie dietetyczne/suplementację.
• 50-100: poziom wysoki. Zwykle wymaga zmniejszenia dawki o 50% albo przerwę w przyjmowaniu witaminy D na okres 1-2 miesięcy. Niektórzy mogą jednak czuć się dobrze z wyższym poziomem tej witaminy, dlatego warto omówić strategię z lekarzem.
• Powyżej 100: poziom toksyczny. Wymaga zaprzestania suplementacji, a następnie badania stężenia 25(OH)D co miesiąc. Taki przypadek należy skonsultować ze specjalistą, ponieważ nadmiar witaminy D wiąże się również z hiperkalcemią (podwyższoną ilością wapnia we krwi) i hiperkalciurią (nadmiernym wydalaniem wapnia z moczem).

Przyjęta z pokarmem witamina D ulega w organizmie pewnym przemianom. Pierwsza hydroksylacja witamin D2 i D3 w pozycji 25 zachodzi w wątrobie. Jednak metabolity 25(OH)D nie są czynne biologicznie. Pełnią funkcję prohormonów, które wymagają drugiej hydroksylacji w pozycji 1. W wyniku tego procesu powstaje 1,25(OH)D, czyli kalcytriol – aktywna biologicznie forma witaminy D.

Dlaczego w analizie ma znaczenie ilość metabolitów witaminy D, a nie jej aktywnej formy? Ponieważ badania pokazują, że osoby z niedoborem tej witaminy zwykle mają stężenie kalcytriolu w normie.

Stosunek 25(OH)D₃:24,25(OH)₂D₃:

• poniżej 6,98: za niski. Wymaga dobrania dawki witaminy D pod kontrolą lekarza, zwłaszcza przy zbyt niskim poziomie 25(OH)D. Wynika ze zwiększonej aktywności 24-hydroksylazy.
• 6,98-23,64: prawidłowy. To stan charakterystyczny dla większości populacji.
• powyżej 23,64: za wysoki. Wynika ze zbyt niskiego poziomu 25(OH)D, ale może oznaczać również choroby układu kostnego, nieprawidłowe funkcjonowanie nerek lub niewłaściwą homeostazę wapnia.