Badanie CFTR (mutacji genu CFTR) w diagnostyce niepłodności męskiej i mukowiscydozy
Przyczyny trudności z poczęciem dziecka mogą leżeć po stronie kobiety, mężczyzny albo obojga partnerów. W przypadku podejrzenia problemów z płodnością u mężczyzny, często zalecane jest badanie genetyczne pod kątem mutacji w genie CFTR – w skrócie badanie CFTR.
Badanie tej mutacji najczęściej wykonuje się w przypadku podejrzenia mukowiscydozy. Jednak okazuje się, że aż 95% mężczyzn z mutacją w obrębie genu kodującego białko CFTR (cystic fibrosis transmembrane conductance regulator) jest niepłodnych, nawet jeśli nie stwierdzono objawów mukowiscydozy (CF).
Mutacja genu CFTR może być przyczyną niepłodności, nawet przy braku objawów mukowiscydozy
Mutacja genetyczna w obrębie CFTR jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że wystąpienie objawów błędów kodowania białka (m.in. mukowiscydozy lub chorób CFTR-zależnych) pojawia się, jeżeli oboje rodziców przekaże dziecku mutację.
Jeśli u ojca i matki istnieje nosicielstwo mutacji (czyli nie występują u nich symptomy choroby genetycznej), prawdopodobieństwo urodzenia całkowicie zdrowego lub chorego dziecka wynosi po 25%, a dziecka-nosiciela – 50%. Szacuje się, że nosicielem może być nawet 1 na 23 osoby!
W 60-70% przypadków wrodzonego obustronnego braku nasieniowodów (CBAVD) występuje mutacja w obrębie genu CFTR przy braku symptomów mukowiscydozy. To tzw. azoospermia obstrukcyjna o przyczynie pozajądrowej. Najczęstszy model mutacji związanej z męską niepłodnością to F508del, zaś pozostałe to m.in. IVS8-5T + (TG)n, G542X i jeszcze kilka innych.
Oprócz wad przewodów nasiennych mutacja w obrębie CFTR może powodować inne zaburzenia męskiego układu rozrodczego takie jak zahamowanie dojrzewania plemników oraz patologie najądrza i pęcherzyków nasiennych.
Kiedy warto wykonać badanie CFTR?
Badanie w kierunku mutacji genu CFTR zaleca się mężczyznom, u których występuje jedno- lub obustronny wrodzony brak nasieniowodów albo niedrożność nasieniowodów (zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii). Oprócz tego warto wykonać to badanie, jeśli:
- istnieje podejrzenie genetycznej przyczyny niepłodności,
- planujecie zapłodnienie metodą in vitro,
- występuje azoospermia lub oligozoospermia,
- mężczyzna ma podwyższony poziom FSH we krwi,
- chcecie sprawdzić, czy jesteście nosicielami mutacji (zwłaszcza jeśli została stwierdzona u jednego z partnerów),
- lekarz podejrzewa mukowiscydozę (w przypadku charakterystycznych i niecharakterystycznych objawów).
Czy mutacje w kodowaniu białka CFTR są przyczyną tylko niepłodności męskiej?
Badanie kodowania białka CFTR jest kojarzone głównie z diagnostyką męskiej niepłodności. Jednak zmutowany gen CFTR może powodować również problemy z płodnością u kobiet. Przyczyna takiego stanu rzeczy to niedrożność jajowodów, produkcja zbyt gęstego śluzu w szyjce macicy oraz zaburzenia miesiączkowania (np. wtórny zanik miesiączki).
Opis badania genu CFTR
Materiałem do badania typowo jest próbka krwi obwodowej (żylnej) albo śliny. Następnie DNA pacjenta zostaje wyekstrahowane i poddane analizie – laboratorium, z którym współpracuje nasza klinika, bada próbkę pod kątem 36 mutacji.
Genotypowanie HLA-C zawsze warto skonsultować z lekarzem (ginekologiem lub immunologiem). Im więcej czynników utrudniających zajście w ciążę zostanie potwierdzonych lub wykluczonych, tym lepiej można dobrać sposób leczenia.
Czy trzeba specjalnie przygotować się do badania mutacji CFTR?
Nie ma potrzeby specjalnego przygotowania. Przed pobraniem próbki nie trzeba być na czczo ani odstawiać żadnych leków.
Badanie genu CFTR w diagnostyce niepłodności: podsumowanie
Mutację genu CFTR można odziedziczyć, nawet jeśli żaden z rodziców nie ma objawów choroby, bo nosicielstwo jest dość częste. Za trudności z zajściem w ciążę po stronie mężczyzny w wyniku tej wady genetycznej odpowiada jedno- albo obustronny brak lub niedrożność przewodów nasiennych, a u kobiet – zaburzenia cyklu menstruacyjnego i funkcji jajowodów.
Chętnie odpowiemy nawet na najtrudniejsze pytania!
Źródła
- https://ptgin.pl/sites/scm/files/2021-09/12.2018%20Diagnostyka%20i%20leczenie%20niep%C5%82odno%C5%9Bci%20-Rekomendacje%20Polskiego%20Towarzystwa%20Medycyny%20Rozrodu%20i%20Embriologii%20oraz%20Polskiego%20To.pdf
- https://genetyka.bio/cftr-czyli-jeden-z-najczesciej-badanych-genow-w-swiecie-diagnostyki-genetycznej/
- http://medical-technologies.eu/upload/02_technologie_medyczne_w_diagnostyce_meskiej_nieplodnosci_-_wdowiak.pdf
- http://wydawnictwo.wssp.edu.pl/wp-content/uploads/2016/02/rozdzia%C5%82VIII.pdf