Co to jest insulinooporność – przyczyny

Insulinooporność – czym właściwie jest? To stan, w którym tkanki obwodowe (takie jak mięśnie, tkanka tłuszczowa, wątroba) wykazują zmniejszoną wrażliwość na działanie insuliny, hormonu wydzielanego przez komórki β – trzustki, który odgrywa kluczową rolę w metabolizmie glukozy. Jest to zjawisko, w którym pomimo obecności insuliny w organizmie, komórki nie reagują na nią prawidłowo, co prowadzi do konieczności wydzielania większych ilości tego hormonu w celu utrzymania normoglikemii [1].

Nieleczona insulinooporność powoduje, że stężenie glukozy we krwi jest permanentnie podwyższone. To z kolei prowadzi stanu przedcukrzycowego i ostatecznie do rozwoju cukrzycy typu 2. Oporność na insulinę jest często związana z nieprawidłowym stylem życia, takim jak zła dieta i niewystarczająca aktywność fizyczna, nadwaga i otyłość [2] .

Diagnostyka insulinooporności

Diagnozowanie insulinooporności opiera się na wykazaniu zbyt dużej sekrecji insuliny w stosunku do aktualnej glikemii. Standardem diagnostycznym jest metoda klamry euglikemiczno-hiperinsulinowej, lecz z powodu trudności technicznych i kosztów często stosuje się uproszczone metody, takie jak wskaźnik HOMA-IR (wylicza się go  na podstawie badania krwi obejmującego oznaczenia poziomu insuliny i glukozy na czczo) lub QUICKI (quantitative insulin sensitivity check index), oparte na ocenie stężeń insuliny i glukozy na czczo. Inne metody, jak analiza insuliny podczas OGTT (test tolerancji glukozy), również mogą być pomocne w diagnostyce [4]. 

Insulinooporność a cukrzyca typu 2

Utrzymująca się oporność na insulinę może generować liczne problemy zdrowotne. Jest uznawana za „siłę napędową” wielu współczesnych chorób, takich jak: zespół metaboliczny, niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD), miażdżyca, cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze czy zespół policystycznych jajników [2]. 

Im szybciej zostanie podstawiona diagnoza insulinooporności, tym efektywniej można ją opanować i ograniczyć rozwój cukrzycy typu 2. Należy to z całą stanowczością podkreślić, w myśl zasady, że „lepiej zapobiegać niż leczyć”. Dostępne są różne strategie „zarządzania” insulinoopornością, w tym zmiany w stylu życia, takie jak odpowiednio skomponowana dieta, suplementacja, regularny wysiłek fizyczny, a w określonych przypadkach także stosowanie farmakoterapii w postaci leków zwiększających wrażliwość komórek na działanie insuliny [5].

Insulinooporność a dieta

Dieta w insulinooporności stanowi podstawę działań mających na celu przywrócenie prawidłowej gospodarki węglowodanowej ustroju. Jej samodzielne skomponowanie nie dla każdego jest jednak łatwe. Wiele osób zadaje pytanie czego nie jeść w insulinooporności, aby utrzymać stężenie glukozy na właściwym poziomie. Niestety w tej kwestii nieustannie pojawia się sporo wątpliwości. Warto więc skorzystać z porady specjalisty dietetyka, gdyż leczenie dietetyczne insulinooporności to jedna z najważniejszych składowych walki z tym zaburzeniem.

Kluczowe aspekty diety, które powinny być uwzględnione przy insulinooporności:

• Ograniczenie spożycia prostych cukrów – węglowodany proste, znajdujące się m.in. w słodkich napojach, ciastkach, cukierkach czy białym pieczywie, powodują szybki wzrost poziomu glukozy we krwi, co z kolei wymaga wydzielania dużych ilości insuliny.
• Zwiększenie spożycia błonnika – błonnik pokarmowy, zwłaszcza ten rozpuszczalny, znajdujący się w owocach, warzywach, pełnoziarnistych produktach zbożowych, nasionach i orzechach, spowalnia wchłanianie glukozy do krwi, co pomaga utrzymać jej poziom na stabilniejszym poziomie.
• Wybór zdrowych tłuszczów – zdrowe tłuszcze, takie jak te znajdujące się w rybach morskich, orzechach, awokado czy oliwie z oliwek, mogą pomóc poprawić wrażliwość na insulinę.
• Regularne posiłki – regularne spożywanie posiłków pomaga utrzymać poziom glukozy we krwi na bardziej równomiernym poziomie, co jest szczególnie ważne dla osób z insulinoopornością.
• Ograniczenie przetworzonej żywności i fast foodów – tego typu produkty często zawierają duże ilości cukrów, nasyconych tłuszczów i kalorii, co może przyczyniać się do zwiększenia masy ciała i nasilenia insulinooporności.
• Zwrócenie uwagi na indeks glikemiczny (IG) – wybieranie produktów o niskim IG, które powodują wolniejszy wzrost poziomu cukru we krwi, jest korzystne dla osób z insulinoopornością [6].

Wprowadzenie odpowiednich zmian w diecie może wymagać czasu i wytrwałości, a także wsparcia ze strony specjalisty dietetyka, który pomoże dostosować plan żywieniowy do indywidualnych potrzeb, preferencji i stylu życia. Współpraca z dietetykiem może również pomóc w monitorowaniu postępów.

Insulinooporność a dożylne stosowanie kwasu alfa-liponowego

Kwas alfa-liponowy (ALA) znajduje zastosowanie w wielu obszarach zdrowia i medycyny, w tym również w kontekście insulinooporności. Ze względu na swoje właściwości antyoksydacyjne oraz zdolność do regeneracji innych antyoksydantów, takich jak witamina C, E, koenzym Q10 czy glutation, kwas alfa-liponowy może przyczyniać się do poprawy metabolizmu węglowodanów oraz ochrony przed stresem oksydacyjnym. Co więcej, wpływa korzystnie na poziom substratów dla cyklu Krebsa, co jest kluczowe dla wydajnej produkcji energii w organizmie​.

W odniesieniu do insulinooporności, podaż kwasu alfa-liponowego pod okiem specjalistów (doustnie lub poprzez wlewy dożylne) może mieć znaczenie poprzez wpływ na spadek hemoglobiny glikowanej (HbA1c) i glukozy we krwi oraz zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę​.

Interesujące są również badania wskazujące na potencjalne korzyści stosowania kwasu alfa-liponowego w chorobach neurodegeneracyjnych, zaburzeniach metabolizmu lipidów i cukrzycy, dzięki jego zdolności do przeciwdziałania wolnym rodnikom oraz wpływu na metabolizm glukozy i tłuszczów [7,8,9].

Kwas alfa-liponowy występuje w niewielkich ilościach w niektórych produktach spożywczych, takich jak szpinak, ziemniaki i czerwone mięso z ekologicznych hodowli, ale w przypadku potrzeby wsparcia terapeutycznego zalecana jest suplementacja. Suplementacja kwasem alfa-liponowym powinna być jednak zawsze konsultowana z lekarzem, szczególnie u osób z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów oraz u diabetyków.

Bibliografia:

1. Lee SH, Park SY, Choi CS. Insulin Resistance: From Mechanisms to Therapeutic Strategies. Diabetes Metab J. 2022 Jan;46(1):15-37. doi: 10.4093/dmj.2021.0280. Epub 2021 Dec 30. PMID: 34965646; PMCID: PMC8831809.
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507839/ (data wejścia: 08.04.2024).
3. Li, M., Chi, X., Wang, Y. et al. Trends in insulin resistance: insights into mechanisms and therapeutic strategy. Sig Transduct Target Ther 7, 216 (2022).
4. Stawerska R, Łupińska A, Bieniek E, Lewiński A. Insulinooporność i stan przedcukrzycowy – diagnostyka i leczenie. Choroby metaboliczne w POZ 2021;5:358-365.
5. Gołacki J, Matuszek M, Jarosz P. Insulin resistance – the basics every medical specialist should know. Journal of Education, Health and Sport 2022;12(7):179-184.
6. https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2022/11/E-book-Zywienie-w-cukrzycy-typu-2-i-insulinoopornosci.pdf (data wejścia: 08.04.2024).
7. Capece U, Moffa S, Improta I, Di Giuseppe G, Nista EC, Cefalo CMA, Cinti F, Pontecorvi A, Gasbarrini A, Giaccari A, Mezza T. Alpha-Lipoic Acid and Glucose Metabolism: A Comprehensive Update on Biochemical and Therapeutic Features. Nutrients. 2022 Dec 21;15(1):18. doi: 10.3390/nu15010018. PMID: 36615676; PMCID: PMC9824456.
8. https://applications.emro.who.int/imemrf/Saudi_Med_J/Saudi_Med_J_2011_32_6_584_588.pdf (data wejścia: 08.04.2024).
9. Evans JL, Goldfine ID. Alpha-lipoic acid: a multifunctional antioxidant that improves insulin sensitivity in patients with type 2 diabetes. Diabetes Technol Ther. 2000 Autumn;2(3):401-13. doi: 10.1089/15209150050194279. PMID: 11467343.