Zespół policystycznych jajników a ciąża – jak PCOS utrudnia starania o dziecko?
Zespół policystycznych jajników (PCOS) dotyka od 4 do 12% kobiet w wieku rozrodczym. U ok. 50% kobiet starających się o dziecko spośród tej grupy choroba ta odpowiada za trudności z zajściem w ciążę [1]. To bardzo dużo nieszczęśliwych rodzin, które nieraz czują, że nic nie mogą zrobić. Ale czy to prawda? Czy faktycznie PCOS skazuje pary na niepłodność? Postaramy się to wyjaśnić w tym artykule.
Zespół policystycznych jajników (PCOS) – co to jest?
Zespół policystycznych jajników (z ang. Polycystic Ovary Syndrome, PCOS) jest jedną z najczęstszych anomalii hormonalnych u kobiet w wieku reprodukcyjnym. W wyniku nieprawidłowej pracy jajników i nadnerczy nienaturalnie wzrasta stężenie androgenów, czyli męskich hormonów płciowych. Zostaje również zakłócona proporcja poziomu poziom hormonu luteinizującego (LH) w stosunku do hormonu folikulotropowego (FSH), które odpowiadają za właściwy przebieg owulacji.
Owulacja u kobiet z PCOS
W prawidłowym cyklu menstruacyjnym hormon folikulotropowy (FSH) pobudza dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, a hormon luteinizujący (LH) wyzwala owulację w odpowiednim momencie. W PCOS często obserwuje się zwiększony stosunek LH do FSH. Ponadto nadmiar LH pobudza jajniki do produkcji zbyt dużych ilości androgenów (głównie testosteronu i androstendionu). Z tych dwóch powodów dochodzi do zaburzenia miesiączkowania (bezowulacyjne lub nieregularne cykle) i charakterystycznego gromadzenia się w jajnikach licznych, małych pęcherzyków, które nie osiągnęły pełnej dojrzałości potrzebnej do uwolnienia komórki jajowej.
U zdrowych kobiet część androgenów jest konwertowana w jajnikach do estrogenów, w tym do estradiolu. Jego optymalny poziom odgrywa znaczną rolę nie tylko w prawidłowości przebiegu miesiączki, ale przede wszystkim odpowiada za pogrubienie i rozrost endometrium w pierwszej fazie cyklu. Przygotowuje także macicę na działanie progesteronu, który przejmuje rolę w implantacji zarodka.
Zespół policystycznych jajników a ciąża
Tłumaczy to zależność między zespołem policystycznych jajników a ciążą. Jeżeli w danym cyklu komórka jajowa nie wydostanie się z pęcherzyka, to nie może dojść do zapłodnienia. Nawet gdy to nastąpi, chwilowo za niskie stężenie estradiolu może uniemożliwić zapłodnionej komórce jajowej zagnieżdżenie się w macicy. Oznacza to mniejszą „szansę” na zajście w ciążę w skali roku, ponieważ pary starające się o dziecko muszą „trafić” na optymalne warunki, co wymaga więcej czasu. Nie jest to jednak niemożliwe, bo samo PCOS nie jest równoznaczne z niepłodnością.
Warto jednak wspomnieć, że chociaż sama dolegliwość nie zagraża życiu płodu, zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań ciążowych. Kobiety z PCOS często zmagają się z insulinoopornością, przez co ponad 3-krotnie zwiększa się ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej, która może skutkować zbyt dużą masą urodzeniową i zwiększonym ryzykiem komplikacji okołoporodowych [2].
Z kolei nieprawidłowości metaboliczne i nadwaga (często występująca w PCOS) zwiększają prawdopodobieństwo nadciśnienia ciążowego (ponad 3-krotnie) i stanu przedrzucawkowego (ponad 2-krotnie). Z tych powodów u ciężarnych z PCOS częściej dochodzi do narodzin dziecka przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży, a prawdopodobieństwo cięcia cesarskiego jest wyższe o około 74% [2].
PCOS wpływa także na trudności z inicjacją karmienia w pierwszych tygodniach po porodzie, ponieważ testosteron hamuje działanie prolaktyny, która włącza produkcję pokarmu. Na szczęście badania pokazują, że po ustaleniu laktacji problem znika.
Istnieją jednak skuteczne terapie zwiększające szansę na zajście i bezpieczne donoszenie ciąży. Ważne tylko, aby odpowiednio wcześnie rozpoznać objawy i zdiagnozować PCOS.
Objawy PCOS i diagnostyka
Najczęściej do rozpoznania PCOS stosuje się kryteria rotterdamskie, według których wystarczy obecność dwóch z trzech objawów:
- Nieregularne miesiączki (rzadkie lub zanikające),
- Kliniczne lub biochemiczne objawy hiperandrogenizmu, czyli nadmierne owłosienie typu męskiego (hirsutyzm) , trądzik, łysienie oraz insulinooporność i problemy z gospodarką węglowodanową,
- Charakterystyczny obraz torbieli na jajnikach w badaniu USG, których powiększenie może powodować ból w miednicy.
Przed ostatecznym postawieniem diagnozy wyklucza się inne schorzenia mogące dawać podobne objawy (np. zespół Cushinga, zaburzenia tarczycy, wrodzony przerost nadnerczy).
Leczenie PCOS a starania o dziecko
W przypadku PCOS często stosuje się podejście holistyczne (np. pod okiem ginekologa holistycznego), które łączy ze sobą:
- Zmianę stylu życia. Lekarz może zalecić wdrożenie regularnej aktywności fizycznej oraz spożywanie produktów o niskim indeksie glikemicznym w celu zminimalizowania problemów z masą ciała (u wielu pacjentek występuje otyłość). Dzięki temu zmniejszy się poziom glukozy i poprawi wrażliwość na insulinę, a tym samym ułatwi stymulację owulacji.
- Farmakologiczne metody przywrócenia owulacji (np. klomifen, letrozol) lub jej wywołania (np. przez podanie gonadotropin) czy też wspomagające regulację gospodarki węglowodanowej (np. metformina),
- Procedury wspomaganego rozrodu, w tym inseminację domaciczną (IUI) lub zapłodnienie in vitro (IVF),
- Terapię psychologiczną (PCOS może negatywnie wpływać na samoocenę i powodować silny stres, który również przyczynia się do braku miesiączki).
Na co zwrócić uwagę w trakcie ciąży i podczas porodu?
Sama diagnoza PCOS nie oznacza automatycznie, że ciąża będzie high-risk, ale wymaga większej uwagi i kontroli ze strony lekarza prowadzącego. Największe znaczenie mają:
- Częste wizyty u ginekologa, które pozwalają na wczesne wykrycie powikłań,
- Kontrola glikemii i ciśnienia tętniczego – ryzyko cukrzycy ciążowej i nadciśnienia jest podwyższone.
Zespół policystycznych jajników a niepłodność – podsumowanie
To prawda, że zespół policystycznych jajników jest jedną z przyczyn niepłodności u kobiet. Jednak PCOS samo w sobie nie pozbawia szansy na macierzyństwo. Dzięki zastosowaniu odpowiednich terapii medycznych dostosowanych do stopnia zaawansowania schorzenia nie tylko rośnie prawdopodobieństwo zajścia w ciąże, ale również bezpieczne jej donoszenie. W ten sposób (z pomocą lekarza, dietetyka i psychologa) mogą zamienić nieszczęście bezdzietności w radość matki.
Chętnie odpowiemy nawet na najtrudniejsze pytania!
Źródła:
- https://www.mp.pl/pacjent/ginekologia/choroby/260942,zespol-policystycznych-jajnikow-pcos. [dostęp: 30.01.2025].
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3737012/. [dostęp: 30.01.2025].
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4527566/. [dostęp: 30.01.2025].
https://www.nejm.org/doi/10.1056/NEJMoa063971?url_ver=Z39.88-2003&rfr_id=ori:rid:crossref.org&rfr_dat=cr_pub%20%200www.ncbi.nlm.nih.gov. [dostęp: 30.01.2025].