Niska hemoglobina a samopoczucie. Jakie są przyczyny i objawy niskiego poziomu hemoglobiny oraz anemii?
Każdy czasem czuje zupełny brak sił i chęci do robienia czegokolwiek, a sama myśl o podjęciu jakichś działań powoduje zawroty głowy. Niektórzy jednak mają tak nie czasem, a ciągle. Ty też? Jedną z przyczyn takiego samopoczucia bywa zbyt niski poziom hemoglobiny. Nawet jeśli nie towarzyszą Ci te objawy, zrozumienie, czym ona jest, jaką pełni funkcję oraz co wynika z jej niedoboru, pomoże Ci lepiej zadbać o zdrowie.
Czym jest hemoglobina?
Hemoglobina jest jednym z kluczowych składników erytrocytów. Składa się z czterech łańcuchów polipeptydowych (globin) połączonych z czterema grupami hemowymi. W każdej znajduje się atom żelaza w formie jonowej (Fe²⁺), który dzięki otoczeniu niepolarnych łańcuchów bocznych reszt aminokwasowych globiny nie utlenia się do Fe3⁺ i umożliwia odwracalne wiązanie cząsteczki tlenu. Oznacza to, że jedna cząsteczka hemoglobiny może transportować maksymalnie cztery cząsteczki O₂.
Przyłączenie jednej cząsteczki tlenu do hemu zmienia strukturę całego związku i prowadzi do zwiększa zdolności pozostałych trzech grup do związania tego pierwiastka. Ta właściwość sprawia, że krew ma 70-krotnie większą zdolność transportową tlenu w porównaniu do samego osocza (wikipedia.pl). Dzięki temu jest on efektywnie transportowany nawet w warunkach zmiennego ciśnienia parcjalnego i w ilość niezbędnej do zaspokojenia do lokalnych potrzeb metabolicznych organizmu.
Hemoglobina A (HbA), A2 (HbA2) i F (HbF)
Ze względu na to, że w cząsteczkach tego białka występują różne rodzaje łańcuchów peptydowych, wyróżnia się jego 3 główne rodzaje [6]:
- HbA i HbA2 stanowi odpowiednio 97% i 2,5% całkowitej hemoglobiny u zdrowych osób dorosłych. Rola HbA2 nie różni się zasadniczo od HbA, jednak jej ilość wzrasta w niektórych stanach patologicznych, takich jak beta-talasemia.
- HbF, znana również jako hemoglobina płodowa. Ponieważ ma większe powinowactwo do tlenu niż ta zawarta w erytrocytach matki, może go zabierać i odżywiać płód. Wraz z rozwojem dziecka jest stopniowo zastępowana przez HbA. W 6. miesiącu życia człowiek ma jej zaledwie 0,5% w organizmie (Sułek).
Hemoglobina glikowana (HbA1c)
HbA1c powstaje w wyniku przyłączenia glukozy do cząsteczki hemoglobiny. Jej stężenie odzwierciedla średni poziom glukozy we krwi w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy.
Ważne: HbA1c jest powszechnie wykorzystywana w monitorowaniu średniego poziomu glukozy w surowicy przez okres 2-3 miesięcy. Prawidłowe wartości mieszczą się w zakresie 4-6%, a ich wzrost wskazuje na podwyższoną glikemię.
Hemoglobina S (HbS), C (HbC) i E (HbE)
HbS to nieprawidłowa forma hemoglobiny występująca w anemii sierpowatej. Mutacja w genie kodującym łańcuch beta prowadzi do powstania nieutlenionych cząsteczek, które deformują czerwone krwinki w kształt sierpa. HbC i HbE to wynik innych mutacji prowadzących do zmian w wielkości erytrocytów i zmniejszenia wydajności transportu pierwiastków.
Rola hemoglobiny w transporcie tlenu i dwutlenku węgla
Hemoglobina odpowiada przede wszystkim za transport gazów oddechowych w organizmie, a tym samym zapewnia prawidłowe funkcjonowanie tkanek i narządów. Jak się to dzieje?
Transport tlenu (O₂)
Tlen dostarczany jest do organizmu poprzez wdychane powietrze. W płucach, gdzie jego ciśnienie parcjalne wynosi około 100 mmHg, hemoglobina wiąże go w procesie oksygenacji. Nasycona nim w ten sposób krew, zwana krwią tętniczą, rozprowadza O₂ do wszystkich tkanek. Obecne w nich związki CO₂ i jony wodorowe oraz niższe ciśnienie parcjalne (około 40 mmHg) zmniejszają powinowactwo hemoglobiny do tlenu, ułatwiając „wypchanie go” do komórek. Tam zostaje wykorzystany np. do utlenienia glukozy, a powstała w ten sposób energia umożliwia życie i funkcjonowanie organizmu.
Transport dwutlenku węgla (CO₂)
Hemoglobina odgrywa także istotną rolę w transporcie CO₂, który jako produkt uboczny metabolizmu glukozy w komórce musi zostać usunięty organizmu. Około 15% CO₂ jest transportowane w postaci karbaminianów, które powstają w wyniku jego reakcji z grupami aminowymi globiny. W płucach, gdzie ciśnienie parcjalne CO₂ jest niższe, zachodzi proces dekarbaminacji, w wyniku którego pierwiastek ten zostaje odłączony od globiny i wydalony podczas wydechu.
Prawidłowy zakres norm hemoglobiny
Normy hemoglobiny określają jej prawidłowe stężenie, niezbędne dla utrzymania homeostazy organizmu. Różnią się one w zależności od płci, wieku oraz stanu fizjologicznego. Jednak prawidłowa wartość hemoglobiny oscyluje w zakresie:
- Kobiety – 12-16 g/dl,
- Kobiety w ciąży –11-14 g/dl,
- Mężczyźni – 13-16,5 g/dl,
- 1-2. tydzień życia – 13,4-20 g/dl,
- od 6. miesiąca życia – 10,1-12,7 g/dl,
- od. 6-18. roku życia – 10,6-15,4 g/dl.
Interpretacja wyników powinna uwzględniać indywidualne cechy pacjenta oraz inne czynniki, ponieważ na poziom czerwonych krwinek i zawartej w nich hemoglobiny wpływa odwodnienie, palenie tytoniu czy przebywanie na dużych wysokościach.
Niedokrwistość u dorosłych
Niedokrwistość (anemia) jest rozpoznawana, gdy ilość hemoglobiny we krwi spada poniżej przyjętych norm referencyjnych:
- Kobiety – 12 g/dl,
- Mężczyźni – 14 g/dl,
- Ciężarne – 11 g/dl.
Takie poziomy oznaczają, że organizm nie jest w stanie efektywnie wymieniać gazów, co prowadzi do niedotlenienia komórek i charakterystycznych objawów.
Objawy niskiego poziomu hemoglobiny
1. Objawy ogólne
- Spadek energii i uczucie wyczerpania,
- Bladość skóry i błon śluzowych,
- „Apetyt” na kredę bądź glinę,
- wygładzenie powierzchni języka,
- utrata smaku lub apetytu,
- Zawroty głowy.
2. Objawy kardiologiczne
- Przyspieszone bicie serca (tachykardia), które kompensuje niski poziom CO₂ poprzez zwiększenie liczby skurczów.
- Niskie ciśnienie krwi,
- Duszności, które pojawia się nawet przy niewielkim wysiłku, ponieważ organizm próbuje uniknąć niedotlenienia.
3. Objawy neurologiczne
- Problemy z koncentracją i z pamięcią
- Bóle głowy.
4. Objawy specyficzne dla ciężkiej anemii
- Kruche paznokcie i wypadanie włosów wynikające z osłabienia struktur keratynowych,
- Pękanie kącików ust (zajady),
- Uczucie nierównego bicia serca, szczególnie przy wysiłku fizycznym,
- bóle klatce piersiowej, rękach, stopach i stawach.
Niedokrwistość może rozwijać się stopniowo, przez co objawy są początkowo subtelne i łatwo je zlekceważyć. Jest to bardzo niebezpieczne, ponieważ nieleczona niedokrwistość niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne, które obejmują:
- Spadek libido i zatrzymanie owulacji, co ogranicza szansę zajścia w ciążę,
- Uszkodzenia narządów, w tym serca, nerek, a także mózgu, z powodu ich niedotlenienia,
- Trwałe zaburzenia funkcji poznawczych, szczególnie u dzieci i osób starszych,
- Spadek odporności, co zwiększa podatność na infekcje,
- Zagrożenie życia przy wartości hemoglobiny poniżej 6,5 g/dl.
Niska hemoglobina w ciąży
W ciąży obserwuje się fizjologiczny spadek wartości hemoglobiny, co wynika ze zwiększenia objętości osocza. Jednak trudniej zauważyć taki stan, ponieważ wiele towarzyszących mu objawów, takich jak osłabienie, zmęczenie, zawroty głowy, uznaje się za naturalne w okresie ciąży.
Skutki nieleczonej anemii u kobiet ciężarnych
Niestety, niedokrwistość w tym okresie poważnie zagraża zarówno matce, jak i dziecku, bo:
- Zwiększa ryzyko powikłań okołoporodowych i utrudnia gojenie się ran,
- Nasila symptomy depresji poporodowej,
- Odpowiada za niską masę urodzeniową i inne wady rozwojowe,
- Może spowodować przedwczesny poród, poronienie, a nawet śmierć dziecka,
- W okresie niemowlęcym przyczynia się rozwoju anemii i osłabienia jego odporności.
Jakie objawy daje niski poziom hemoglobiny u dzieci?
U dziecka dużo łatwiej rozpoznać niedobór hemoglobiny niż u dorosłych, ponieważ znacząco zaburza on właściwy rozwój malucha. Zamiast energicznie biegać po domu, będzie unikać aktywności fizycznej i wykazywać trudności w skupieniu uwagi. Co więcej, może mieć sine usta i chłodne kończyny, a ponadto problemy z koncentracją, nauką i pamięcią. Długotrwała anemia w młodym wieku może nawet opóźniać wzrost i rozwój intelektualny, powodować zmniejszoną masę ciała w porównaniu z rówieśnikami oraz wywoływać zaburzenia emocjonalne.
O czym świadczy niskie stężenie hemoglobiny – przyczyny
Spadek hemoglobiny zazwyczaj ma związek z zaburzeniami w procesie wytwarzania czerwonych krwinek w szpiku kostnym. Może je powodować:
- Niedostateczna podaż minerałów uczestniczących w syntezie erytrocytów,
- Nowotwory szpiku,
- Choroby nerek (zmniejszona produkcja erytropoetyny),
- Przewlekłe infekcje i stany zapalne (np. reumatoidalne zapalenie stawów),
- Niedoczynność tarczycy, która wpływa na tempo metabolizmu i produkcję erytrocytów.
Spadek ich liczby może także nastąpić w konsekwencji gwałtownej utraty krwi (powyżej 20% całkowitej objętości – MP) spowodowanej wypadkiem, krwawieniem z przewodu pokarmowego (z wrzodów żołądka, hemoroidów) lub obfitą miesiączką.
Obniżony poziom hemoglobiny jest również skutkiem przyspieszonego rozpadu erytrocytów (hemolizy) w wątrobie, w śledzionie, a nawet w naczyniach krwionośnych, który może być wynikiem:
- Chorób genetycznych, np. anemii sierpowatej lub Talasemii, w której mutacje zniekształcają erytrocyty lub powodują nieprawidłową produkcję hemoglobiny,
- Chorób autoimmunologicznych, podczas których układ odpornościowy niszczy własne erytrocyty (anemia autoimmunohemolityczna).
- Infekcji wirusowych i pasożytniczych (np. malaria),
- Toksyczności leków i substancji chemicznych.
Niedobór żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego – główne przyczyny anemii
Do najczęstszych przyczyn niskiego poziomu hemoglobiny zalicza się niedobór żelaza (60–80% wszystkich przypadków), B12 oraz B9 (kwasu foliowego) (Wiercińska, 2021). Każdy z tych składników odgrywa ważną rolę w procesie produkcji erytrocytów oraz hemoglobiny, a ich brak prowadzi do różnych typów niedokrwistości. Np. witaminy z grupy B są niezbędne do tworzenia białek, enzymów i hormonów (m.in. erytropoetyny) pobudzających szpik kostny do tworzenia nowych krwinek czerwonych, a także odpowiadają za ich właściwą wielkość. Dodatkowo warto wspomnieć o innych minerałach pośrednio przyczyniających się do prawidłowego poziomu hemoglobiny, a należy do nich:
- Miedź – wspomaga wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego oraz uczestniczy w jego przekształcaniu do formy aktywnej biologicznie (Fe³⁺ → Fe²⁺), co umożliwia jego włączenie do grupy hemowej,
- Cynk – odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu enzymów regulujących procesy podziału i dojrzewania komórek krwiotwórczych, a ponadto wchodzi w skład enzymu, który inicjuje uwolnienie O₂ od hemoglobiny i powiązanie jej z związkiem dwutlenku węgla,
- Kobalt – reguluje syntezę kwasów nukleinowych, co wspiera produkcję zdrowych erytrocytów,
- Mangan – uczestniczy w procesach metabolicznych, które wspierają tworzenie erytrocytów w szpiku kostnym,
- Molibden – pomaga w aktywacji enzymów uczestniczących w metabolizmie żelaza i siarki, co jest istotne dla zdrowia erytrocytów,
- Selen, witamina C i E – wraz z innymi przeciwutleniaczami zapobiegają przejściu Fe²⁺ do Fe³⁺, które nie ma zdolności wiązania O₂, w wyniku oddziaływania wolnych rodników.
Leczenie niedokrwistości – jak podnieść poziom hemoglobiny?
Leczenie niedokrwistości ma na celu przywrócenie prawidłowego zakresu hemoglobiny we krwi i zapobieganie dalszym powikłaniom. Terapia zależy od przyczyny i może obejmować różne farmakologiczne metody:
- W przypadku niedoboru żelaza stosuje się preparaty zawierające np. siarczan żelaza II, glukonian żelaza, a w cięższych przypadkach lub przy zaburzeniach wchłaniania żelaza stosuje się wlewy dożylne,
- Niedokrwistość megaloblastyczna jest leczona preparatami witaminy B12 (w formie domięśniowej lub doustnej) oraz kwasu foliowego. Niestety, przy niedokrwistości złośliwej (choroba Addisona-Biermera) suplementacja jest konieczna przez całe życie.
- Leczenie przyczyny niedokrwistości, np. przewlekłej niewydolności nerek, choroby autoimmunologicznej, zaburzeń wchłaniania związanego z zespołem krótkiego jelita lub choroby Leśniowskiego-Crohna, itd. Jako uzupełnienie stosuje się środki medyczne łagodzące objawy anemii.
Odpowiedni poziom hemoglobiny – jak sprawdzić?
Stwierdzenie niskiego poziomu hemoglobiny wymaga przeprowadzenia analiz diagnostycznych. Podstawowym jest badanie morfologii krwi, które pokazuje średnie stężenie hemoglobiny w krwince, liczbę erytrocytów, poziom hematokrytu oraz wskaźnik MCV (średnia objętość krwinki) i MCH (średnia masa hemoglobiny w krwince). Ponadto lekarz może zlecić:
- Określenie poziomu ferrytyny, której obniżony wskaźnik sugeruje niedobór żelaza i/lub liczby retikulocytów, które są skorelowane z aktywnością erytropoetyczną szpiku,
- Inne badania, takie jak biopsję szpiku, test Coombsa, itd.
Regularne badania kontrolne pozwalają na szybkie wykrycie niedokrwistości i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Należy jednak pamiętać, że wyniki badań mogą się różnić w zależności od laboratorium, więc ich interpretację warto zostawić lekarzom.
Co jeść, aby zadbać o prawidłowy poziom hemoglobiny we krwi?
Dieta odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu odpowiedniego zakresu hemoglobiny. Włączenie do jadłospisu produktów bogatych w minerały krwiotwórcze zmniejsza ryzyko rozwoju niedokrwistości. Warto w tym celu dowiedzieć się, w jakich produktach się one znajdują i jak układać zbilansowany jadłospis. Ma to duże znaczenie w przypadku żelaza, ponieważ niektóre jego formy nieefektywnie się wchłaniają, i podczas ciąży, bo nie wszystkie produkty są wówczas wskazane.
Właściwy poziom hemoglobiny a samopoczucie – podsumowanie
Hemoglobina pełni kluczową rolę w dostarczaniu tlenu do tkanek i usuwaniu dwutlenku węgla, co czyni ją niezbędnym elementem dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jej niski poziom odpowiada za ciągłe zmęczenie, a w dłuższym okresie prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Dlatego to takie ważne, aby dbać o jej odpowiednie stężenie. W tym celu należy dbać o dietę bogata w żelazo, B12, kwas foliowy i inne krwiotwórcze witaminy oraz pamiętać o regularnych badaniach diagnostycznych.
Chętnie odpowiemy nawet na najtrudniejsze pytania!
Źródła:
- Wiercińska M., Hemoglobina – co to, norma, przyczyny zmniejszonego i zwiększonego stężenia hemoglobiny, 2024. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/341317,hemoglobina-co-to-norma-przyczyny-zmniejszonego-i-zwiekszonego-stezenia-hemoglobiny [dostęp online: 23.11.2024].
- Wiercińska M., Anemia (niedokrwistość): przyczyny, rodzaje, objawy i leczenie, 2022. https://www.mp.pl/pacjent/hematologia/choroby/152170,niedokrwistosc-anemia [dostęp online: 23.11.2024].
- Wiercińska M., Niedokrwistość z niedoboru żelaza – objawy, przyczyny i leczenie, 2021. https://www.mp.pl/pacjent/hematologia/choroby/170510,niedokrwistosc-z-niedoboru-zelaza [dostęp online: 23.11.2024].
- Karlikowska-Skwarnik M., Niedokrwistość megaloblastyczna: przyczyny, objawy, leczenie, 2022. https://www.mp.pl/pacjent/hematologia/choroby/170507,niedokrwistosc-megaloblastyczna [dostęp online: 23.11.2024].
- Karlikowska-Skwarnik M., Niedokrwistość z niedoboru żelaza u dzieci, 2022. https://www.mp.pl/pacjent/hematologia/choroby/170507,niedokrwistosc-megaloblastyczna [dostęp online: 23.11.2024].
- Sułek K., Struktura hemoglobiny. Charakterystyka krwi i elementów morfotycznych. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/745,struktura-hemoglobiny-charakterystyka-krwi-i-elementow-morfotycznych [dostęp online: 23.11.2024].
- Matysiak M., Niedokrwistość u dzieci – wprowadzenie do rozpoznania i schemat diagnostyki, 2020. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/745,struktura-hemoglobiny-charakterystyka-krwi-i-elementow-morfotycznych [dostęp online: 23.11.2024].
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Hemoglobina [dostęp online: 23.11.2024].
- Pietrzak B., Seremak-Mrozikiewicz A., Marciniak B., Witek A., Leszczyńska-Gorzelak, B., Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, 2016. https://journals.viamedica.pl/ginekologia_perinatologia_prakt/article/view/48369 [dostęp online: 23.11.2024].