Zaznacz stronę

Markery nowotworowe – kiedy należy je zbadać?

najczestsze-objawy-spadku-testosteronu-i-hormonalna-terapia-zastepcza-testosteronem-trt

Oznaczenie markerów nowotworowych jest ważnym krokiem w procesie diagnostycznym, który może pomóc we wczesnym wykryciu obecności nowotworu. Badania te są szczególnie cenne, gdyż mogą być używane pomocniczo w diagnostyce, ułatwiając lekarzom postawienie właściwej diagnozy oraz określenie rodzaju nowotworu. Najczęściej analizowane w celu oceny poziomu tych substancji są próbki krwi lub moczu. Co więcej, oznaczenie markerów nowotworowych odgrywa istotną rolę w ocenie skuteczności leczenia, pomagając w śledzeniu odpowiedzi organizmu na terapię oraz w podejmowaniu decyzji dotyczących dalszego postępowania.

Antygeny nowotworowe – oznaczenia w diagnostyce wybranych nowotworów

Antygeny nowotworowe, produkowane przez komórki nowotworowe, są obecne we krwi i mogą wskazywać na rozwijający się proces nowotworowy. Choć zdrowe komórki również mogą je wytwarzać, podwyższone stężenie antygenów, takich jak alfa i beta białka, często sygnalizuje mutację charakterystyczną dla nowotworu. Niektóre z tych antygenów, jak swoisty antygen sterczowy (PSA) czy antygen raka płaskonabłonkowego (SCC), mają szczególne znaczenie w diagnostyce onkologicznej. Monitorowanie antygenów związanych z życiem płodowym stanowi istotny element laboratoryjnych badań diagnostycznych w onkologii.

Markery nowotworowe są wykorzystywane na różnych etapach procesu diagnostycznego, takich jak:

  • badania przesiewowe w ramach profilaktyki nowotworów,
  • diagnozowanie nowotworu w połączeniu z określonymi objawami,
  • ocena stopnia zaawansowania choroby w zależności od poziomu markera,
  • lokalizacja zmian nowotworowych w konkretnych narządach (markery narządowo swoiste),
  • monitorowanie skuteczności terapii poprzez ocenę progresji lub regresji choroby po operacji, radioterapii czy chemioterapii oraz wykrywanie nawrotów,
  • identyfikacja potencjalnych celów terapeutycznych dla nowych leków.

Czym są markery nowotworowe i co wykrywają?

Markery nowotworowe to specyficzne cechy czy substancje, które są wytwarzane przez komórki nowotworowe i uwalniane do płynów ustrojowych. W normalnych warunkach występują one w organizmie w znacznie mniejszych ilościach lub tylko na pewnych etapach rozwoju, np. w życiu płodowym. Oprócz biochemicznych wskaźników wykorzystywanych w diagnostyce nowotworów markery obejmują również zmiany genetyczne, takie jak mutacje onkogenów czy aberracje chromosomalne. Dzięki tym markerom można wykrywać nieprawidłowe procesy w organizmie, co pozwala na szybszą diagnozę i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Warto wiedzieć: Ze względu na stopień złośliwości wyróżnia się nowotwory łagodne, złośliwe oraz miejscowo złośliwe. W ramach innej klasyfikacji wymienia się nowotwory nabłonkowe i nienabłonkowe.

Markery nowotworowe to specyficzne substancje, których stężenia we krwi lub innych płynach ustrojowych mogą być znacznikami nowotworowymi. Pozwalają one wykryć m.in. raka piersi, jajnika, prostaty, trzustki, pęcherzyka żółciowego czy jelita grubego. W diagnostyce raka rdzeniastego tarczycy wykorzystuje się białka wydzielane przez komórki C tarczycy. Niektóre markery mogą wskazywać na inne stany, takie jak marskość wątroby, a białka ostrej fazy są używane w diagnostyce nowotworów neuroendokrynnych. Ich poziom może też pomóc w rozpoznaniu już zdiagnozowanego raka tarczycy lub gruczołu krokowego.

Warto wiedzieć: Markery nowotworowe odgrywają ważną rolę w diagnostyce onkologicznej, choć ich poziom nigdy nie stanowi jedynej podstawy do postawienia diagnozy.

Rodzaje markerów nowotworowych

Wyróżnia się trzy główne grupy markerów. Pierwsza obejmuje markery o wysokiej czułości i swoistości, takie jak kalcytonina czy ß-HCG, które w podwyższonych stężeniach zawsze wskazują na obecność nowotworu. Druga grupa to markery o różnej swoistości i czułości, takie jak CEA, AFP, PSA, CA 125, CA 19-9, których wysokie poziomy mogą sugerować zaawansowany proces nowotworowy. Trzecia grupa obejmuje markery o niskiej swoistości i różnej czułości, takie jak cytokeratyny, które występują również w innych chorobach.

Markery nowotworowe – rodzaje:

  • markery o wysokiej czułości i swoistości – np. kalcytonina i ß-HCG; ich znacznie podwyższone stężenia są wyraźnym wskaźnikiem nowotworu, nawet jeśli są produkowane fizjologicznie (np. ß-HCG w ciąży);
  • markery o różnej swoistości i czułości – np. CEA, AFP, PSA, CA 125, CA 19-9, CA 15-3; w początkowych fazach nowotworów ich poziomy mogą być zbliżone do normy, ale w zaawansowanej chorobie ich stężenia znacznie rosną;
  • markery o różnej czułości i niskiej swoistości – np. cytokeratyny (TPS, TPA) i enzymy (LDH); ich podwyższone wartości są charakterystyczne dla nowotworów, ale również dla innych schorzeń, takich jak zapalenie wątroby czy zawał serca.

Jakie markery nowotworowe warto zrobić – poznaj bliżej te ważne badania z krwi

Badania markerów nowotworowych są istotnym elementem diagnostyki pomagającym w wykrywaniu różnych typów nowotworów. Wybrane markery mogą dostarczyć cennych informacji na temat stanu zdrowia pacjenta i wskazać na obecność raka w organizmie, zanim pojawią się objawy kliniczne. Chociaż żaden marker nie daje 100% pewności, ich regularne monitorowanie jest kluczowe w wykrywaniu nowotworów we wczesnym stadium lub ocenie postępów leczenia.

CA 19-9

Antygen nowotworowy 19-9 (CA 19-9) to marker, którego stężenie jest podwyższone u pacjentów z nowotworami przewodu pokarmowego, szczególnie w przypadku raka trzustki oraz pęcherzyka żółciowego. Wyższy poziom CA 19-9 może wskazywać na obecność tych schorzeń, choć nie jest to marker odnoszący się wyłącznie dla tych rodzajów nowotworów.

CA 125

Antygen nowotworowy 125 (CA 125) jest produkowany przez komórki nabłonkowe w jamach ciała płodu, a także przez nabłonek otrzewnej, osierdzia, opłucnej oraz układu rozrodczego kobiety, w tym w jajowodach, śluzówce szyjki macicy i endometrium. Marker ten znajduje zastosowanie w diagnostyce raka jajnika, zwłaszcza surowiczego, endometrialnego i jasnokomórkowego. Jednak jego podwyższone stężenie można także zaobserwować przy innych nowotworach, takich jak rak piersi czy płuca, a także w przypadku stanów zapalnych w miednicy mniejszej.

CEA

CEA, czyli antygen karcynoembrionalny, białko występujące w błonach komórkowych, które fizjologicznie jest produkowane w trakcie rozwoju płodowego przez komórki układu pokarmowego zarodka. Po narodzinach jego wytwarzanie ustaje lub jest bardzo ograniczone. Obecność CEA może sugerować raka jelita grubego, jednak jego podwyższone stężenie można również zaobserwować u pacjentów z nowotworami żołądka, trzustki, piersi, pęcherza moczowego, płuc, narządów rodnych oraz przy innych schorzeniach, takich jak marskość wątroby.

CA 15-3

Antygen 15-3 (CA 15-3) to glikoproteina obecna na błonach śluzowych, której podwyższone stężenie można zaobserwować przede wszystkim u pacjentek z nowotworem piersi. Marker ten jest często stosowany w diagnostyce i monitorowaniu leczenia raka piersi, choć może być wykryty również w innych stanach nowotworowych i chorobach, jednak najczęściej związany jest z zaawansowanymi postaciami wskazanego nowotworu.

AFP

AFP to substancja, która fizjologicznie produkowana jest w dużych ilościach w okresie życia płodowego, jednak po narodzinach zdolność organizmu do jej wytwarzania stopniowo maleje. Marker AFP jest oznaczany głównie w diagnostyce raka wątroby, choć jego podwyższony poziom może również występować w przypadku niektórych nowotworów jąder (z wyjątkiem nasieniaków) oraz nowotworów jajników.

PSA

Swoisty antygen sterczowy (PSA) to specyficzna glikoproteina produkowana przez komórki nabłonkowe kanalików gruczołowych prostaty. Marker ten odgrywa ważną rolę w diagnostyce, szczególnie przy podejrzeniu raka prostaty, ale znajduje również zastosowanie w ocenie nowotworów niezłośliwych, takich jak gruczolaki. Podwyższony poziom PSA może wskazywać zarówno na zmiany złośliwe, jak i łagodne w obrębie gruczołu krokowego.

Jak na podstawie markerów nowotworowych wykrywa się nowotwór?

Wykrywanie nowotworu na podstawie markerów nowotworowych polega na analizie ich stężenia we krwi lub moczu pacjenta. Wyniki markerów mogą wskazywać na nowotwór, jeśli ich poziom jest znacznie podwyższony, co sugeruje rozwój choroby. Warto jednak pamiętać, że nie zawsze oznacza to obecność raka, gdyż pewne stany zapalne czy inne schorzenia również mogą wpłynąć na podniesienie wartości markerów. Dlatego testy te są wykorzystywane jako jedno z wielu narzędzi diagnostycznych, wspomagających wykrycie i monitorowanie nowotworów.

Jak przygotować się do badania markerów nowotworowych?

Przygotowanie do badania markerów nowotworowych może różnić się w zależności od rodzaju markera i próbki, która będzie analizowana – najczęściej są to próbki krwi lub moczu. Istnieje jednak kilka ogólnych zasad, których warto przestrzegać, aby uzyskać rzetelne wyniki.

  1. Należy przystąpić do badania w dobrym stanie zdrowia. Gorączka, przeziębienie lub inne infekcje mogą wpłynąć na wyniki, dlatego najlepiej odłożyć badanie do momentu pełnego wyzdrowienia.
  2. Zaleca się unikanie spożywania alkoholu na 2–3 dni przed planowanym badaniem, ponieważ może to zafałszować wyniki.
  3. Dodatkowe przygotowania mogą być wymagane w przypadku niektórych markerów. Przykładowo – przed badaniem PSA, związanym z prostatą, należy unikać ejakulacji przez 24 godziny przed pobraniem próbki krwi, co może wpłynąć na dokładność wyniku.

Jeżeli badanie obejmuje markery nowotworowe w moczu, należy przestrzegać kilku dodatkowych zasad. Najlepsze wyniki uzyskuje się z próbki moczu porannego, oddanego zaraz po przebudzeniu. Ważne jest również, aby pobrać mocz do sterylnego, plastikowego pojemnika dostępnego w aptece. Próbka powinna pochodzić ze „środkowego strumienia” moczu. Po jej pobraniu należy jak najszybciej oddać materiał do laboratorium, ponieważ zbyt długie przechowywanie może wpłynąć na wynik.

Czy podwyższony poziom markerów oznacza chorobę nowotworową?

Nie każde zwiększenie ich poziomu oznacza chorobę nowotworową. Istnieje wiele czynników, takich jak stany zapalne, infekcje czy inne choroby, które również mogą prowadzić do wzrostu tych markerów. Dlatego tak ważne jest, aby interpretacja wyników badań odbywała się w kontekście szerszej diagnostyki i oceny klinicznej przez lekarza. Ostatecznie badanie poziomu markerów nowotworowych jest jednym z elementów skomplikowanej układanki, która pozwala na skuteczniejsze diagnozowanie i leczenie pacjentów.

Markery rakowe – czy zawsze są wiarygodne?

Markery mogą być produkowane w różnych sytuacjach klinicznych, co sprawia, że ich interpretacja wymaga ostrożności. Przykładowo – we wczesnym stadium choroby nowotworowej poziom markerów może być jeszcze niski, co utrudnia wczesną diagnozę. Z drugiej strony, w przypadku pacjentów z przerzutami, poziomy markerów mogą znacząco wzrastać, co może sugeruje potencjalnie postęp choroby.

Należy również pamiętać o tym, że niektóre markery rakowe mogą być podwyższone w wyniku innych schorzeń, takich jak stany zapalne czy choroby nienowotworowe. Dlatego badania nad markerami rakowymi powinny być traktowane jako część szerszej diagnostyki, a ich wyniki powinny być interpretowane w kontekście objawów klinicznych i wyników dodatkowych badań.

Chętnie odpowiemy nawet na najtrudniejsze pytania!

Sprecyzuj dział, którego dotyczy zapytanie:

Źródła:

Markery nowotworowe w praktyce klinicznej | Via Medica https://journals.viamedica.pl/choroby_serca_i_naczyn/article/view/12106

Tumor markers in clinical practice: General principles and guidelines | National Library of Medicine https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2902207/

Współczesne metody wykrywania mutacji genu EGFR jako czynnika predykcyjnego dla terapii ukierunkowanej molekularnie chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca – czy Istnieje “złoty standard” diagnostyczny? | MDPI https://www.mdpi.com/2543-6031/82/3/311

Wybrane markery nowotworowe w rutynowej diagnostyce raka endometrium i szyjki macicy | Polska Platforma Medyczna https://ppm.edu.pl/info/article/WUM1b255bda1d19417da89654377fd0f9d4?aq=mesh%3AMeSH-D002583&affil=&r=publication&ps=20&tab=&title=Publikacja%2B%25E2%2580%2593%2BWybrane%2Bmarkery%2Bnowotworowe%2Bw%2Brutynowej%2Bdiagnostyce%2Braka%2Bendometrium%2Bi%2Bszyjki%2Bmacicy%2B%25E2%2580%2593%2BPolska%2BPlatforma%2BMedyczna&lang=pl