Hemoglobina i hematokryt (HCT) w morfologii – czy te badania mają znaczenie?
Badanie morfologii, a w tym ocena hemoglobiny oraz hematokrytu jest jednym z podstawowych badań, które powinny być wykonywane w ramach profilaktyki zdrowotnej. Bezwzględnie natomiast powinno być ono realizowane u osób, u których występują objawy kliniczne sugerujące niedokrwistość, takie jak w szczególności bladość skóry, nadmierna senność, osłabienie, szumy uszne czy przyspieszona praca serca. Sprawdź, na czym polega badanie krwi oceniające wskazane parametry oraz co oznacza niski lub wysoki hematokryt i różne wartości hemoglobiny.
Co to jest hemoglobina?
Hemoglobina (HB, HGB) to białko zlokalizowane w erytrocytach, czyli czerwonych krwinkach we krwi – to właśnie ona nadaje im charakterystyczne zabarwienie. Zbudowana jest z czterech łańcuchów, przy czym każdy z nich zawiera istotny dla swojej funkcji związek porfiryny, składający się z jonów żelaza – hem. Jony te budują nietrwałe połączenia z tlenem i dwutlenkiem węgla, dzięki czemu hemoglobina może pełnić swoją podstawową funkcję – transportowanie tlenu z pęcherzyków płucnych do tkanek obwodowych (transport tlenu z płuc), a dwutlenku węgla w przeciwnym kierunku. Zadaniem opisywanego białka jest również utrzymywanie właściwego kształtu erytrocytów.
Warto wiedzieć: Wyróżnia się kilka rodzajów hemoglobiny. Najczęstsza jest postać HbA (dorosłych) oraz HbF (płodowa), zanikająca niedługo po narodzeniu i zastępowana wówczas hemoglobiną dorosłych.
Co to jest hematokryt?
Hematokryt (HCT lub HT) z kolei to wskaźnik określający stosunek objętości erytrocytów do objętości całej krwi. Wynik oznaczenia hematokrytu najczęściej prezentowany jest w wartościach procentowych. Jednostki procentowe wskazują więc, jaki procent całej objętości krwi stanowią erytrocyty, czyli krwinki czerwone. Wartość tego parametru zależy od ilości wszystkich krwinek czerwonych we krwi oraz od objętości i wielkości pojedynczej krwinki i objętości osocza. Jeśli na skutek choroby dojdzie do zmian w jednym z tych parametrów, również poziom hematokrytu ulegnie zmianie i znajdzie się on poza zakresem wartości referencyjnych.
Warto wiedzieć: Hematokryt jest jednym z podstawowych badań diagnostycznych będących częścią badania morfologii krwi – podobnie jak hemoglobina.
Hematokryt – norma HCT u kobiet, mężczyzn i dzieci
HCT – osoby dorosłe:
- norma HCT dla dorosłej kobiety – 37 do 47%,
- norma HCT dla dorosłego mężczyzny – 40 do 50%.
HCT – dzieci:
- 1. miesiąc życia – 30.5–45.0% (chłopcy), 32.0-44.5% (dziewczynki);
- od 2. do 6. miesiąca życia – 26.8–37.5% (chłopcy), 27.7–35.1% (dziewczynki);
- od 6. miesiąca do 2. roku życia – 28.6–37.5% (chłopcy), 29.5–37.1% (dziewczynki);
- od 2 do 6 lat – 31.0–37.7% (chłopcy), 31.2–37.8% (dziewczynki);
- do 6–12 lat – 32.2–9.8% (chłopcy), 32.4–39.5% (dziewczynki);
- 12–18 lat – 33.9–43.5% (chłopcy), 33.4–40.4% (dziewczynki).
Normy hematokrytu w ciąży – HTC w ciąży
U kobiet w ciąży hematokryt jest fizjologicznie obniżony (zazwyczaj) o ok. 5–7%. Obniżony poziom HCT w tym okresie związany jest ze wzrostem objętości osocza u ciężarnych. Jeżeli wynik badania HCT znajduje się na poziomie 30–34% lub niżej, należy go skonsultować z lekarzem.
Warto wiedzieć: Wysoki poziom HTC w ciąży może sugerować odwodnienie, nadkrwistość lub inne zaburzenia.
Jakie są normy hemoglobiny?
Wartości prawidłowe hemoglobiny uzależnione są od wieku oraz płci pacjenta. Dla dorosłych wynoszą one:
- HB – 13-18 g/dl (8.7-11.2 mmol/l) dla mężczyzn,
- HB – 12-16 g/dl (7.5-9.9 mmol/l) dla kobiet niebędących w ciąży,
- HB – 11-14 g/dl (6.9 -8.8 mmol/l) dla ciężarnych.
W przypadku pacjentów pediatrycznych prawidłowe wartości hemoglobiny są nieco inne.
Noworodek (1. miesiąc życia)
- HB – 10.0-15.3 g/dl dla chłopców
- HB – 10.8-14.6 g/dl dla dziewczynek
Od 2. do 6. miesiąca życia
- HB – 8.9-12.7 g/dl dla chłopców
- HB – 9.2-11.4 g/dl dla dziewczynek
Od 6. miesiąca do 2. roku życia
- HB – 10.1-12.5 g/dl dla chłopców
- HB – 10.2-12.7 g/dl dla dziewczynek
Od 2 do 6 lat
- HB – 10.2-12.7 g/dl dla chłopców
- HB – 10.2-12.7 g/dl dla dziewczynek
Do 6–12 lat
- HB – 10.7-13.4 g/dl dla chłopców
- HB – 10.6-13/2 g/dl dla dziewczynek
12–18 lat
- HB – 11-14.5 g/dl dla chłopców
- HB – 10.8-13.3 g/dl dla dziewczynek
Wskazania do badania HCT – kiedy oznacza się hematokryt?
Morfologię krwi, a w tym badanie HCT i hemoglobinę, powinno się wykonywać wtedy, kiedy u pacjenta pojawią się niepokojące objawy sugerujące niedokrwistość, nadkrwistość czy choroby nerek bądź choroby serca. Do takich objawów zalicza się w szczególności:
- przewlekłe osłabienie, zmęczenie i brak energii,
- szybkie męczenie się,
- ból i kołatanie serca,
- zmiana ilości i zabarwienia moczu,
- bladość skóry i śluzówek,
- nadmierne wypadanie włosów,
- rozdwajanie się i łamliwość paznokci,
- spadek odporności i częste infekcje,
- zbyt obfite miesiączki,
- krwawienia z nosa,
- problemy z krzepnięciem krwi.
O czym świadczą zbyt wysokie lub zbyt niskie wartości hematokrytu i hemoglobiny?
Obniżone stężenie hemoglobiny, któremu towarzyszy jednocześnie niski HCT, to inaczej niedokrwistość. Do jej przyczyn zaliczamy:
- niedobór żelaza,
- niedobór witaminy B12,
- niedobór kwasu foliowego,
- przewlekłe choroby wątroby,
- niedoczynność tarczycy,
- przewlekłą chorobę nerek,
- białaczkę,
- nadmierną utratę krwi,
- obfite krwawienia miesięczne,
- anemię sierpowatokrwinkową, talasemię – choroby genetyczne,
- niedokrwistość hemolityczną, aplastyczną, syderoblastyczną.
W przebiegu niedokrwistości obserwowany jest więc również obniżony hematokryt. Z kolei wartości HCT i HB powyżej normy mogą sugerować:
- odwodnienie,
- czerwienicę prawdziwą,
- wrodzone wady serca,
- nowotwór nerki wydzielający erytropoetynę.
Warto wiedzieć: W przypadku palaczy oraz osób przebywających na dużych wysokościach nad poziomem morza możliwe jest przejściowe podwyższone wartości hemoglobiny oraz hematokrytu.
Niski hematokryt – przyczyny i skutki HCT poniżej normy
Hematokryt ulega obniżeniu wtedy, kiedy dochodzi do spadku liczby erytrocytów lub zwiększenia objętości osocza. Hematokryt poniżej normy może wskazywać m.in. na choroby nerek czy niedokrwistość, a także stany przewodnienia organizmu, występujące zwłaszcza u kobiet ciężarnych. Obniżony poziom hematokrytu, a więc niski HCT obserwuje się przede wszystkim w przypadku:
- chorób nerek;
- chorób wątroby, np. marskości;
- chorób szpiku kostnego, a w tym chorób nowotworowych;
- przewlekłych zakażeń;
- stanu przewodnienia organizmu, np. podczas ciąży;
- krwawień pourazowych;
- niedokrwistości.
Warto wiedzieć: Niski lub zbyt wysoki poziom hematokrytu wymaga konsultacji z lekarzem, który szczegółowo oceni stan zdrowia danego pacjenta – na podstawie przedstawionych przez niego wyników HCT i ewentualnie innych, dodatkowych badań.
Postacie niedokrwistości
Źródłem niedokrwistości, związanej z niskim poziomem hematokrytu, mogą być np. przez niedobory żelaza, kwasu foliowego lub witaminy B12, zaburzenia w funkcjonowaniu szpiku kostnego, krwawienia z przewodu pokarmowego lub inne krwawienia wewnętrzne, wrodzone zaburzenia w budowie hemoglobiny bądź obfite, przedłużające się miesiączki.
Wysoki hematokryt – przyczyny i skutki podwyższonego HCT
Również wysoki hematokryt może wskazywać na różne zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu. Podwyższony poziom hematokrytu świadczy o zagęszczeniu krwi, co z kolei może wynikać z:
- odwodnienia organizmu,
- czerwienicy prawdziwej,
- niedotlenienia organizmu (hipoksja),
- nowotworów nerek,
- nałogowego palenia tytoniu,
- dłuższego przebywania na dużych wysokościach, któremu towarzyszy obniżona zawartość tlenu w powietrzu.
Warto wiedzieć: Nadmierne zagęszczenie krwi, związane z hematokrytem wysokim, może skutkować wystąpieniem groźnych powikłań, takich jak nadciśnienie tętnicze czy zator płucny.
Jak wykonuje się badanie hematokrytu i hemoglobiny?
Oznaczanie poziomu hemoglobiny oraz badanie hematokrytu polega na pobraniu od pacjenta próbki krwi żylnej, najczęściej z żyły łokciowej. Jest więc ono nieinwazyjne, szybkie, a jego wyniki są zwykle dostępne po upływie ok. 1 jednego roboczego.
Hematokryt (HCT) – jak się przygotować?
Badanie HCT i HB wymaga bycia na czczo. Ponadto na 2–3 dni przed badaniem warto ograniczyć picie kawy i alkoholu oraz palenie papierosów. W przypadku kobiet odradza się wykonanie oznaczenia w trakcie miesiączki: ze względu na ryzyko fałszywie zaniżonych wyników.
Jak interpretować wynik hematokrytu i hemoglobiny?
Wynik badania HCT i HB każdorazowo powinien być konsultowany z lekarzem zlecającym jego wykonanie. To specjalista określa, czy dany parametr jest zbyt wysoki lub niski oraz czy w danym przypadku można mówić o nieprawidłowych wynikach wymagających wdrożenia odpowiedniej terapii.
DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ O TYM, CO ROBIMY
Chętnie odpowiemy nawet na najtrudniejsze pytania!
Źródła:
Evidence-based systematic literature review of hemoglobin/hematocrit and all-cause mortality in dialysis patients | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16377382/
Hematocrit test | Mayo Clinic https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/hematocrit/about/pac-20384728
Hemoglobin test | Mayo Clinic https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/hemoglobin-test/about/pac-20385075
Hemoglobina – co to, norma, przyczyny zmniejszonego i zwiększonego stężenia hemoglobiny | Medycyna Praktyczna https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/341317,hemoglobina-co-to-norma-przyczyny-zmniejszonego-i-zwiekszonego-stezenia-hemoglobiny
Niedokrwistość u dzieci – wprowadzenie do rozpoznania i schemat diagnostyki | Medycyna Praktyczna https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/235586,niedokrwistosc-u-dzieci-wprowadzenie-do-rozpoznania-i-schemat-diagnostyki