Fizjoterapia w rehabilitacji po urazach sportowych: Klucz do powrotu zdrowia po kontuzjach. Metody leczenia i techniki
Urazy sportowe zawsze wymagają fizjoterapii. W 80% przypadków rehabilitacja to jedyna metoda leczenia, którą należy zastosować, jednak w pozostałych 20% też się bez niej nie obejdzie – z tą różnicą, że wtedy w grę wchodzi fizjoterapia przed- lub pooperacyjna (Ramprasad, 2021). Jaka jest rola fizjoterapii w rehabilitacji po urazach sportowych? Poznaj techniki i metody, które wspierają powrót do zdrowia zarówno sportowcom zawodowym, jak i rekreacyjnym.
Czym różni się rehabilitacja sportowa od ogólnej?
Zdarzają się dolegliwości o „sportowo brzmiących” nazwach: kolano skoczka, łokieć tenisisty, kciuk narciarza, pięta biegacza itd. (co nie znaczy wcale, że te kontuzje są „zarezerwowane” tylko dla osób uprawiających sport). Nie ma innych metod fizjoterapii w procesie leczenia takich urazów dla sportowców, a innych dla zwykłych zjadaczy chleba.
Jest jednak coś, co zdecydowanie odróżnia leczenie i rehabilitację sportowców (zwłaszcza zawodowych) od terapii pozostałych pacjentów. Chodzi o cztery sprawy:
- Szybkość podjęcia procesu rehabilitacji, często kilka chwil po urazie,
- Presję związana z jak najszybszym powrotem do pełnej sprawności,
- Ogromne obciążenie organizmu sprawiające, że sportowcy mogą zostać wyeliminowani z gry przez „urazy i dysfunkcje, które nie miałyby większego wpływu na przeciętnego człowieka” (Sinha, 2021),
- Konieczność uwzględniania specyfiki danej dyscypliny sportowej w planie leczenia.
Rodzaje urazów sportowych
Najbardziej narażone na kontuzje są elementy układu mięśniowo-szkieletowego, głównie stawy, więzadła, mięśnie, ścięgna i inne tkanki miękkie. Zdarzają się też uszkodzenia innych układów i narządów, m.in. oka, głowy, klatki piersiowej i brzucha, rdzenia kręgowego, nerwów, naczyń krwionośnych (w zależności od uprawianej dyscypliny). Urazy w sporcie można podzielić na trzy grupy:
- niewielkie urazy ostre (naciągnięcia, stłuczenia, zranienia itp.),
- poważne urazy ostre (zwichnięcia, złamania, skręcenia, zerwania więzadeł itp.),
- urazy typu overuse lub overload, czyli spowodowane przeciążeniem (to m.in. te „sportowo brzmiące”).
Rehabilitacja po urazach sportowych
W procesie rehabilitacji po urazach sportowych wykorzystuje się różnorodne metody leczenia: ćwiczenia wzmacniające, trening kondycyjny, terapie manualne, masaże, taping, bandażowanie (elastyczne i sztywne), fizykoterapię i wiele innych. Sam proces rehabilitacji po wypadku można podzielić na trzy fazy, które omówiono poniżej.
Fazy procesu rehabilitacji u kontuzjowanych pacjentów
Faza maksymalnej ochrony tuż po wystąpieniu urazu ma na celu redukcję bólu i złagodzenie dyskomfortu, a także zapobieganie pogłębianiu się uszkodzenia. Stosowane metody są opisywane za pomocą akronimów (np. PRICE, SST) i różnią się pewnymi założeniami (m.in. wykorzystywanie terapii zimnem – aktualnie szeroko dyskutowanej – albo ciepłem). Tak naprawdę każda osoba, która uprawia sport – czy to zawodowo, czy rekreacyjnie – powinna znać podstawowe metody zaopatrywania kontuzji.
Faza gojenia się uszkodzonych tkanek, czyli pierwsze dni po urazie. Faza ta trwa od 72 godzin do nawet 6 tygodni. Fizjoterapeuta dba o przyspieszenie procesów naprawczych oraz minimalizowanie powikłań i komplikacji. Na tym etapie stosuje się techniki, które można podzielić na cztery kategorie:
- terapia manualna,
- fizykoterapia,
- trening regeneracji tkankowej.
- edukacja pacjenta.
Faza powrotu do pełnej sprawności fizycznej za pomocą treningu, który integruje nową tkankę z resztą organizmu (m.in. poprawia koordynację ruchową, zwiększa tolerancję obciążenia). Na tym etapie fizjoterapeuta, trener i pacjent muszą ściśle współpracować, żeby ćwiczenia faktycznie okazały się dostosowane do potrzeb i możliwości zawodnika.
Kluczem do skutecznej rehabilitacji jest cierpliwość. Jeśli pacjent ma wrócić do pełni sił, nie wolno przyspieszać kolejnych kroków terapeutycznych. Żadne techniki, nawet najnowocześniejsze i najlepsze, nie zastąpią czasu niezbędnego do regeneracji po urazach sportowych.
Fizykoterapia: Nowoczesne metody fizjoterapii, które wspomagają powrót do zdrowia po kontuzji
Fizykoterapia jest ważna w drugiej fazie zdrowienia po kontuzji, chociaż wiele jej technik wykorzystuje się również w celu odnowy biologicznej u każdego, kto trenuje (również amatorsko). W tym kontekście odnowa biologiczna oznacza (zgodnie ze specjalistyczną literaturą) oddziaływanie na organizm, które ma na celu:
- przeciwdziałanie przeciążeniom,
- przywracanie całkowitej sprawności fizycznej i psychicznej,
- aktywacja procesu relaksacji ściśle związana z ochroną i poprawą zdrowia (Woldańska-Okońska i wsp., 2024).
Wśród najczęściej stosowanych zabiegów odnowy biologicznej można wymienić:
- hydroterapię – pozwala zmniejszyć przewlekły ból i stany zapalne, regulować napięcie mięśniowe, a także zwiększać mobilność i koordynację,
- krioterapię – zarówno ogólnoustrojową, jak i miejscową. Wywołanie kontrolowanego stresu łagodzi ból, obrzęki i stany zapalne, przyspiesza regenerację, rozluźnia mięśnie i poprawia zakres ruchu. Bardzo korzystnie wpływa na samopoczucie osób po operacji,
- ultradźwięki – technika o działaniu miejscowym, na którą składa się efekt fizykochemiczny i mechaniczny (oba przyspieszają regenerację na poziomie komórkowym) oraz termiczny (najlepszy wpływ można zaobserwować na tkanki o dużej zawartości kolagenu – zwiększa się ich elastyczność bez zmniejszania wytrzymałości). Jednym z rodzajów tej terapii jest fala uderzeniowa,
- magnetoterapię – poprawia dotlenienie i ukrwienie wszystkich struktur ciała, a także ułatwia zrastanie się kości (również przez gips!). Nowocześniejszą formą magnetoterapii jest terapia stymulacją magnetyczną,
- elektroterapię – terapie wykorzystujące prąd stały (galwanizacja i jonoforeza) i zmienny (prądy diadynamiczne, prąd Träberta, prądy interferencyjne).
Czy fizjoterapia może pomóc w zapobieganiu kontuzjom u sportowców?
Może to się wydawać zaskakujące, ale to profilaktyka urazów odgrywa kluczową rolę w fizjoterapii sportowej. Opracowywanie planu rehabilitacji przez fizjoterapeutę polega nie tylko na leczeniu urazów sportowych, które już powstały, ale też (a może przede wszystkim?) na zapobieganiu przyszłym kontuzjom. Każda aktywność fizyczna ma swoją mechanikę, a w związku z tym wiąże się także z charakterystycznymi, możliwymi do przewidzenia uszkodzeniami ciała. Należy też uwzględnić kontuzjogenne czynniki wewnętrzne i zewnętrzne.
- Czynniki wewnętrzne. Fizyczne i psychiczne cechy sportowców, czyli np. napięcie i elastyczność tkanki mięśniowej, osłabienie siły mięśniowej, zbyt duży lub zbyt mały zakres ruchu w stawach, wiek itp.
- Czynniki zewnętrzne. Charakter aktywności sportowej i środowisko, w którym jest uprawiana, sprzęt, sposób przygotowania do zawodów itp.
Holistyczne oraz indywidualne podejście do pacjenta-sportowca pozwala na dobre zrozumienie mechanizmu powstawania urazów oraz korygowanie niekorzystnych czynników. Zmniejsza to ryzyko ponownych urazów.
Warto w tym miejscu podkreślić, że terapia manualna i fizykoterapia bez kinezyterapii (leczenia ruchem) nie zapewnią trwałych efektów. Nowa tkanka, jeśli nie zostanie poddana odpowiednim obciążeniom, nie nabierze właściwej struktury, przez co będzie po prostu słabsza, mniej funkcjonalna i bardziej podatna na kolejne urazy.
Fizjoterapeuta sportowy: Walka na pierwszej linii ognia, nie tylko w gabinecie!
Wypadki i urazy sportowe mogą zdarzyć się w każdym momencie treningu, meczu czy zawodów. Dlatego u profesjonalnych sportowców walka z kontuzją i jej następstwami zaczyna się natychmiast po urazie – już na boisku, stadionie czy sali treningowej. Praca w gabinecie rehabilitacyjnym to dopiero kolejny etap całego procesu leczenia.
Można więc powiedzieć, że fizjoterapeuta sportowy walczy na pierwszej linii ognia, czasami razem z lekarzem medycyny sportowej, ale czasami tylko obok trenera. Jak napisał M. Ramprasad, „nowsze modele medycyny sportowej skupiają się głównie na interakcji sportowiec – trener z założeniem, że pierwszym kontaktem medycznym będzie prawdopodobnie trener lub fizjoterapeuta, a nie lekarz” (Ramprasad, 2021). Często fizjoterapeuta musi zdecydować o pozostawieniu sportowca na boisku albo wyłączeniu go z gry, a także skierowaniu na dalsze leczenie (Sinha, 2021). To wyraźnie pokazuje, jak ważną rolę w procesie zdrowienia odgrywa fizjoterapeuta.
Fizjoterapia jako klucz do powrotu do formy po urazach sportowych
Na szczęście większość kontuzji w sporcie nie wymusza na zawodniku przerwania kariery albo całkowitego porzucenia ulubionej aktywności. Jednak powrót do zdrowia po urazie wymaga zastosowania dobrze przemyślanego procesu fizjoterapeutycznego. Zarówno rehabilitujący, jak i rehabilitowany muszą połączyć w całość puzzle, które składają się na zdrowienie: Kompleksowe podejście (do pacjenta, uszkodzenia ciała i dyscypliny sportu), nowoczesne metody fizykoterapii, trening i wytrwałość (oraz czas!).
Chętnie odpowiemy nawet na najtrudniejsze pytania!
Źródła:
- M. Ramprasad, Wypadki w sporcie: ważna rola fizjoterapeuty, 2021. https://poradnikfizjoterapeuty.pl/sport/398-wypadki-w-sporcie-wazna-rola-fizjoterapeuty. [dostęp online: 07.10.2024].
- A. G. Sinha, Fizjoterapia w sporcie – perspektywy i wyzwania, 2021. https://poradnikfizjoterapeuty.pl/sport/47-fizjoterapia-w-sporcie-perspektywy-i-wyzwania. [dostęp online: 07.10.2024].
- M. Woldańska-Okońska, A. Zdziechowski, A. Jankowska, O. Hadław-Klimaszewska, J. Laskowska, Przegląd metod odnowy biologicznej dla osób uprawiających sport, 2024. https://poradnikfizjoterapeuty.pl/sport/1695-przeglad-metod-odnowy-biologicznej-dla-osob-uprawiajacych-sport. [dostęp online: 07.10.2024].
- R. Kurasiński, Przedstawienie założeń Strategii Terapeutyczno-Treningowej (STT) po urazach mięśniowych, 2022. https://rehabilitacjawpraktyce.pl/przedstawienie-zalozen-strategii-terapeutyczno-treningowej-stt-po-urazach-miesniowych/. [dostęp online: 07.10.2024].
- A. Czamara, Rola fizjoterapii w sporcie, 2021. https://rehabilitacjawpraktyce.pl/rola-fizjoterapii-w-sporcie/. [dostęp online: 07.10.2024].
- A. Czamara, Urazy sportowców ‒ postępowanie fizjoterapeutyczne z uwzględnieniem zabiegów fizykalnych, 2022. https://rehabilitacjawpraktyce.pl/urazy-sportowcow-postepowanie-fizjoterapeutyczne-z-uwzglednieniem-zabiegow-fizykalnych/. [dostęp online: 07.10.2024].
- A. Dziak, Uszkodzenia sportowe i ich leczenie, 2002. http://zatoka.icm.edu.pl/acclin/vol_2_issue_3/acclin_7_03_dziak_217-224.pdf. [dostęp online: 07.10.2024].