Fizjoterapia a ból pleców: Rola fizjoterapii w leczeniu bólu kręgosłupa
W społeczeństwie uprzemysłowionym niespecyficzny ból pleców to jedna z 10 najczęstszych dolegliwości drastycznie obniżających jakość życia (według WHO). Takie choroby generują ogromne koszty (strata nawet miliona dni roboczych w Wielkiej Brytanii!), ale przede wszystkim są źródłem cierpienia zarówno fizycznego, jak i emocjonalnego. Jak fizjoterapia pomaga w leczeniu bólu pleców?
Ból pleców, czyli najczęściej dolnej części kręgosłupa (odcinka lędźwiowego)
Ból pleców to bardzo ogólne określenie, które precyzyjniej można scharakteryzować jako ból dolnego odcinka kręgosłupa (jego części lędźwiowo-krzyżowej). Stąd wzięła się zresztą jego potoczna nazwa, tzw. „ból krzyża”. Dolegliwość ta dotyka na którymś etapie życia nawet 80% osób – dawniej głównie seniorów, dzisiaj, niestety, coraz młodsze osoby.
Przyczyny i rodzaje bólu pleców – dyskopatia, zwyrodnienia czy siedzący tryb życia?
Ból kręgosłupa można podzielić generalnie na:
- ostry (od kilku dni do 3 miesięcy),
- przewlekły (powyżej 3 miesięcy).
W literaturze medycznej można przeczytać o nawet 100 różnych przyczynach bólu kręgosłupa lędźwiowego. W większości przypadków (aż ok. 90%) u pacjentów nie stwierdza się żadnych konkretnych chorób kręgosłupa, a czasami jedynie zwyrodnienia stawów (np. reumatoidalne zapalenie stawów), których znaczenie w etiologii bólu krzyża prawdopodobnie jest przeceniane. Wynika to z faktu, że „ustąpienie bólu jest uznawane za wyleczenie, jednak zmiany zwyrodnieniowe nadal istnieją i postępują, a więc ich obecność nie wyjaśnia przekonująco patogenezy bólu” (Domżał, 2007).
Do specyficznych bóli należą te, które mają wykrywalną przyczynę, taką jak:
- uraz,
- złamanie,
- zapalenie,
- nowotwór,
- wada rozwojowa.
Co ważne, przyczyna dolegliwości może ujawnić się dopiero po jakimś czasie. Bóle specyficzne mają zazwyczaj charakter receptorowy, czyli pojawiają się wskutek podrażnienia receptorów bólowych. Do wyjątków należą bóle neuropatyczne, które są pozostałością uszkodzenia nerwów, np. przy chorobie nowotworowej, po infekcji półpaścem albo złamaniu kręgu.
Dyskopatie często uznaje się za oddzielną przyczynę bólu kręgosłupa. Mają one charakter niereceptorowy i wynikają z ucisku korzenia nerwu przez uwypuklone lub wysunięte jądro galaretowate. Ból jest ostry i promieniujący do kończyny dolnej. Towarzyszy mu też ograniczenie ruchomości, skolioza, wyrównanie lordozy.
Natomiast niespecyficzne bóle kręgosłupa mają zarówno charakter receptorowy, jak i niereceptorowy (neurogenny). Ból może nasilać się i ustępować w różnych sytuacjach (wysiłek, leżenie). Bywa symetryczny, asymetryczny, obu- i jednostronny, promieniujący, punktowy lub rozlany, trudny do zlokalizowania. Zazwyczaj towarzyszy mu (zwłaszcza w zaostrzeniach) wzmożone napięcie mięśni przykręgosłupowych, pojawiają się też punkty spustowe. Wielu klinicystów uważa bóle niespecyficzne za oddzielną jednostkę chorobową.
W celu znalezienia przyczyny dyskomfortu należy skonsultować się z lekarzem, mimo że diagnostyka nie należy do najłatwiejszych, szczególnie przy niespecyficznych dolegliwościach. Przykład? Podłożem rwy kulszowej może być dyskopatia albo zwyrodnienie (obie dolegliwości mogą wymagać interwencji chirurgicznej). Rwa bywa jednak mylona chociażby z zespołem mięśnia gruszkowatego (czyli jego wzmożonym napięciem), który nie wymaga leczenia inwazyjnego. Różnicowanie przyczyn bólu jest zatem bardzo ważne, ponieważ od tego zależy dalsze leczenie!
Znaczenie rehabilitacji w leczeniu bólu kręgosłupa jest kluczowe!
Jak fizjoterapia i rehabilitacja pomagają zmniejszyć ból kręgosłupa? W fazie ostrej stosuje się następujące metody fizjoterapii:
- przy problemie w układzie stawowym – mobilizacje rytmiczne i statyczne, manipulacje, stabilizację segmentarną, pozycje ułożeniowe,
- przy problemie w układzie mięśniowym – techniki redukujące ból i normalizujące napięcie (np. funkcjonalne leczenie tkanek miękkich, postizomeryczna relaksacja), rozciąganie z różną intensywnością utrzymania impulsu, treningi zwiększające siłę i koordynację.
Po przejściu bólu do fazy przewlekłej fizjoterapeuta wykorzystuje również powyższe metody, ale w mniejszym stopniu, a wprowadza:
- treningi specyficzne – elastyczności mięśniowo-szkieletowej, wytrzymałości i siły mięśniowej, stabilizacji,
- treningi niespecyficzne – siłownia, sporty indywidualne i grupowe, fitness, pływanie, bieganie, joga, pilates itp.
W terapii bólu pleców stosuje się m.in. metody fizykalne (fizykoterapię), które działają przez receptory zewnętrzne i łagodzą dolegliwości, a w niektórych postaciach bólu przynoszą trwały efekt (Domżał, 2007). Należą do nich m.in. stymulacja prądem elektrycznym, akupunktura czy akupresura. Inne często stosowane sposoby to kinesiotaping czy krioterapia (leczenie zimnem).
Warto jednak dodać, że sensowność technik fizykalnych zakwestionował dr med. Maciej Krawczyk na konferencji Neurologia 2014 (X Krajowa Konferencja Szkoleniowa), który jako najskuteczniejsze i poparte badaniami naukowymi metody rehabilitacji chorych z bólem kręgosłupa wymienił:
- aktywność fizyczną (ćwiczenia fizyczne i oporowe),
- terapie manualne (mobilizacje i manipulacje),
- terapię kognitywno-behawioralną.
To ostatnie zalecenie wyraźnie pokazuje, że w leczeniu bólów (zwłaszcza przewlekłych i niespecyficznych) ogromne znaczenie ma zadbanie o czynniki psychiczne. Dlaczego? Ponieważ u większości pacjentów z bólem prędzej czy później pojawią się objawy depresyjne. Ból krzyża dotyczy 50-80% chorych z depresją, a nawet bywa objawem dominującym lub jedynym (tzw. depresja maskowana).
Co ciekawe, w przypadku masażu dowody skuteczności leczenia również są ograniczone. Nie wolno jednak pomijać terapeutycznego działania dotyku, który zapewnia formę wsparcia społecznego i psychologicznego ze strony fizjoterapeuty. Warto w tym miejscu podkreślić, że zaufanie do specjalisty ma ogromne znaczenie, ponieważ w czasie zabiegów terapii manualnej albo wkrótce po nich często obserwuje się zaostrzenie bólu (w naszej klinice usługi z zakresu fizjoterapii świadczą tylko i wyłącznie wykwalifikowani fizjoterapeuci).
Dolegliwości bólowe kręgosłupa – co robi fizjoterapeuta, a co pacjent?
Specjaliści są zgodni, że podstawowa metoda leczenia bólu pleców, a także najlepsza profilaktyka, to ćwiczenia fizyczne (kinezyterapia). Wzmacnianie mięśni ułatwia utrzymywanie prawidłowej postawy ciała, co bezpośrednio wpływa na stan kręgosłupa i zmniejsza ból.
Jak wyjaśnił dr Krawczyk, zadaniem fizjoterapeuty jest przede wszystkim reedukacja nerwowo-mięśniowa przywracająca choremu właściwe wzorce ruchu (szczególnie w fazie przewlekłej). Na początku pomoc rehabilitanta jest niezbędna, ale w późniejszym czasie wielu z nich odsyła pacjentów… na siłownię.
Dr Irina Kliziene z Politechniki w Kownie (KTU) mówi, że ból dolnej części kręgosłupa to naprawdę powszechny problem, który przyjmuje już rozmiary epidemii. Wyjaśnia: „Chociaż zwykle jest jasne, co powoduje ból i jego przewlekły charakter, ludzie często ignorują te okoliczności i nie są skłonni do zmiany stylu życia”. Dlatego co najmniej połowa pracy nad redukcją bólu jest po stronie pacjenta! Poprawa postawy i zwiększenie zakresu ruchomości stawów nie tylko pomagają wrócić do pełnej sprawności, ale także uniknąć nawrotów dolegliwości.
Dr Kliziene wraz ze współpracownikami z KTU i Litewskiego Uniwersytetu Sportowego udało się jej opracować zestaw ćwiczeń wzmacniających mięśnie pleców w odcinku lędźwiowym, głównie tych głębokich, m.in. mięśnia wielodzielnego (musculus multifidus). Trening jest oparty na systemie pilates. Najlepiej, gdy ćwiczeń pacjent uczy się ruchów pod okiem fizjoterapeuty, żaby potem z powodzeniem powtarzać ćwiczenia w ramach autoterapii w domowym zaciszu.
Fizjoterapia a leczenie bólu pleców – podsumowanie
Choroby zwyrodnieniowe, przeciążenia, długotrwałe siedzenie w jednej pozycji (zazwyczaj nieergonomicznej) czy brak aktywności fizycznej to tylko kilka przyczyn dolegliwości bólowych ze strony pleców. Zabiegi fizjoterapeutyczne bardzo skutecznie wspomagają powrót do dawnej sprawności i przynoszą prawdziwą, długotrwałą ulgę w bólu, a do tego zapobiegają nawrotom.
Chętnie odpowiemy nawet na najtrudniejsze pytania!
Źródła:
- https://www.mp.pl/bol/wytyczne/119763,bol-miesniowo-szkieletowy-epidemiologia-patofizjologia-leczenie. [dostęp online: 25.09.2024].
- https://www.mp.pl/neurologia/wyklady/183963,rehabilitacja-chorych-z-bolem-kregoslupa. [dostęp online: 25.09.2024].
- https://www.mp.pl/bol/wideo/wyklady/255287,przewlekly-bol-dolnego-odcinka-kregoslupa. [dostęp online: 25.09.2024].
- https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/viewFile/10239/8739. [dostęp online: 25.09.2024].
- https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/view/19935/15638. [dostęp online: 25.09.2024].
- https://poradnikfizjoterapeuty.pl/terapie-i-remedia/909-wplyw-fizjoterapii-na-zdrowie-psychiczne. [dostęp online: 25.09.2024].