Czym jest pakiet lipidogram – kompleksowe badanie profilu lipidowego: CHOL (HDL i LDL) oraz TG?
„Lipidogram trzeba wykonać, to się dowiemy, co dolega”. To krótkie zdanie bardzo często jest pierwszym kontaktem z pojęciem lipidów i ich rolą w funkcjonowaniu organizmu. Niestety, to raczej nie najprzyjemniejsze okoliczności do zdobywania wiedzy na ten temat. Lipidogram jest jednym z podstawowych badań w diagnostyce różnych dolegliwości, np. chorób sercowo-naczyniowych, takich jak miażdżyca czy choroba wieńcowa. Z tego powodu warto dowiedzieć się o nim jak najwięcej i traktować jako profilaktykę, a nie interwencję.
Lipidy – czym są?
Lipidy to grupa związków organicznych, tzw. tłuszczy, które pełnią w organizmie człowieka wiele istotnych funkcji. Są wytwarzane przez organizm w wątrobie albo przetwarzane z dostarczonego pokarmu. Do najważniejszych należą frakcje cholesterolu i trójglicerydy.
Cholesterol i jego rola w organizmie
Cholesterol to związek, którego pochodne występują w błonie praktycznie każdej komórki zwierzęcej. Odpowiada za utrzymanie jej integralności i płynności. Szczególnie ważną rolę pełni w komórkach nerwowych, ponieważ jest składnikiem otoczki mielinowej neuronów. Wpływa w ten sposób wpływa na ich stabilność, elastyczność oraz właściwości izolacyjne. Jego odpowiednia ilość umożliwia sprawne przekazywanie sygnałów nerwowych. Ocenia się, że aby mózg prawidłowo działał, minimalny poziom cholesterolu w błonie komórkowej to 5%.
Poza tym cholesterol jest niezbędny do syntezy wielu enzymów i innych cząsteczek ważnych dla organizmu, np.:
- hormonów płciowych,
- hormonów steroidowych, takich jak kortyzol czy aldosteron, które regulują przemiany białek (również mięśniowych), węglowodanów, glukozy, tłuszczy oraz reakcje immunologiczne,
- glikozydów nasercowych, które wpływają na działanie serca oraz układu krążenia w pośredni i bezpośredni sposób,
- kwasów żółciowych, które umożliwiają trawienie i wchłanianie tłuszczów w jelitach,
- witaminy D, niezbędnej dla prawidłowego metabolizmu wapnia i fosforu i działania układu odpornościowego.
Organizm ludzki jest zdolny do syntezy cholesterolu we wszystkich komórkach jądrzastych – głównie w wątrobie (60-70%), jelitach (15%) oraz w skórze (5%) [1]. Jednak jego poziom we krwi zależy również od diety zawierającej produkty odzwierzęce.
Cholesterol nie rozpuszcza się w wodzie, dlatego w jego transporcie do komórek ciała wykorzystywane są lipoproteiny. To specjalne kompleksy białkowe, które mają zdolność wiązania lipidów. W zależności od ich gęstości, wyróżnia się kilka frakcji:
- LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości) – nazywane „złym” cholesterolem,
- HDL (lipoproteiny o wysokiej gęstości) – nazywane „dobrym” cholesterolem.
Zły cholesterol LDL
Lipoproteiny o niskiej gęstości odpowiadają za transport cholesterolu z wątroby do komórek innych narządów, gdzie zostanie wykorzystany stosownie do ich potrzeb. Jednak podwyższone stężenie LDL prowadzi do ich agregacji w ścianach naczyń tętniczych. Badania wskazują, że wiąże się to z ryzykiem rozwoju choroby niedokrwiennej serca, zmian miażdżycowych oraz wystąpienia poważnych incydentów sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca czy udar mózgu. Nic dziwnego, że określa się go mianem „złego”.
Dobry cholesterol HDL
Lipoproteiny o wysokiej gęstości są „dobre”, ponieważ transportują nadmiar cholesterolu z tkanek obwodowych i ścian arterii krwionośnych z powrotem do wątroby, gdzie jest metabolizowany i wydalany z żółcią. Jego prawidłowy poziom przyczynia się więc do ochrony układu sercowo-naczyniowego. Zauważono np., że jego niski poziom przekłada się na większą śmiertelność u osób z chorobą wieńcową nawet przy prawidłowym poziomie LDL. Frakcja ma także właściwości przeciwzapalne i przeciwzakrzepowe oraz antyoksydacyjne.
Trójglicerydy i ich znaczenie dla zdrowia
Trójglicerydy (TG) to związki glicerolu i kwasów tłuszczowych, które stanowią główną formę dostarczania energii komórkom na bieżące potrzeby oraz jej magazynowania. Biorą także udział w syntezie fosfolipidów, które są podstawowym składnikiem błon komórkowych, zapewniając ich integralność i funkcjonalność. Ponadto tkanka tłuszczowa pełni funkcję ochronną i termoregulującą dla narządów wewnętrznych. Jednak jego zbyt duża ilość przyczynia się do powstawania lipoprotein resztkowych (chylomikronów i o bardzo niskiej gęstości – VLDL) powstających w wyniku działania TRL (związków przenoszących triglicerydy). Podobnie jak LDL mają one dużo skłonność do wnikania w śródbłonek i tworzenia blaszek miażdżycowych.
Znaczenie równowagi frakcji
Utrzymanie prawidłowego stężenie cholesterolu, LDL, HDL i triglicerydów jest kluczowe dla zdrowia. Zarówno zbyt wysokie, jak i zbyt niskie stężenie pojedynczych frakcji może prowadzić do poważnych dolegliwości. Z jednej strony np. podwyższony poziom cholesterolu całkowitego przyczynia się do powstawania kamieni żółciowych i żółtaków, czyli małych żółtawych guzków na powiekach, nad dużymi stawami oraz na rękach i stopach. Z drugiej zaś jego niewystarczający stan prowadzi do zaburzeń wielu narządów i problemów neurologicznych, takich jak opóźnione reakcje, osłabienie funkcji poznawczych czy choroby neurodegeneracyjne.
Ważna jest także równowaga między poszczególnymi frakcjami, ponieważ nieprawidłowa ilość jednych wpływa na stężenie pozostałych, przyczyniając się tym samym do powstania kolejnych zaburzeń. Np. podwyższone stężenie trójglicerydów jest czynnikiem ryzyka otyłości oraz ostrego zapalenia trzustki, ale wraz z niskim HDL często towarzyszy insulinoodporności i cukrzycy. Ponadto sprzyja powstawaniu gęstych cząsteczek LDL, które odkładają cholesterol w ściankach tętnic, co w dalszej kolejności prowadzi do zmniejszenia światła w arteriach krwionośnych oraz nadciśnienia i osłabienia zdolności umysłowych. Z kolei niskie stężenie cholesterolu HDL zwiększa ryzyko wystąpienia pewnych nowotworów, pogorszenia pamięci u osób starszych i zwiększenia utleniania LDL. To natomiast w połączeniu z powyższymi czynnikami przyczynia się do rozwoju miażdżycy.
Mechanizm powstawania płytek miażdżycowych pod wpływem LDL i HDL
- Podwyższony poziom cholesterolu LDL we krwi sprawia, że więcej cholesterolu przenika do błony wewnętrznej tętnicy, gdzie ulegają modyfikacjom, takim jak utlenianie.
- Utlenione LDL stymulują reakcję zapalną, przyciągając monocyty z krwiobiegu do ściany tętnicy.
- Monocyty przekształcają się w makrofagi, które pochłaniają utlenione LDL i tworzą tzw. komórki piankowate.
- Nagromadzenie komórek piankowatych oraz innych komórek zapalnych prowadzi do powstania blaszki miażdżycowej, która w miarę rozwoju ogranicza przepływ krwi zwężać światło tętnicy.
Niestabilne blaszki miażdżycowe mogą pękać, co prowadzi do tworzenia się skrzeplin i czasami skutkuje całkowitym zamknięciem tętnicy, wywołując zawał serca lub udar mózgu.
Warto jednak wspomnieć, że nienaturalnie wysoki poziom HDL (np. wskutek farmakoterapii) nie hamuje rozwoju miażdżycy. Natomiast zbyt niski potęguje ryzyko jej rozwoju, ponieważ te cząsteczki niszczą wolne rodniki, które zwiększają stopień utleniania cholesterolu oraz regulują reakcję immunologiczną organizmu. Z tego względu współczesna medycyna skupia się na zmniejszeniu LDL i usunięciu przyczyn takiego stanu niż na podnoszeniu poziomu HDL.
Na czym polega badanie profilu lipidowego?
W ocenie ryzyka sercowo-naczyniowych chorób pomaga wykonanie badania profilu lipidowego, zwanego także lipidogramem. Polega ono na pobraniu próbki krwi żylnej, zazwyczaj z żyły łokciowej. Badanie diagnostyczne określa stężenie cholesterolu we krwi, LDL, HDL oraz trójglicerydów, co pozwala odkryć zaburzenia metaboliczne tłuszczy.
Lipidogram – normy CHOL (cholesterol całkowity), LDL, HDL i TG
Normy poszczególnych parametrów lipidogramu mogą różnić się w zależności od wytycznych, ale ogólnie przyjmuje się [2]:
- Cholesterol całkowity (CHOL) – 3,0–4,9 mmol/l (114–190 mg/dl),
- LDL (zły cholesterol) – <3,0 mmol/l (115 mg/dl) dla osób zdrowych, mających małe ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego,
- HDL (dobry cholesterol – kobiety >1,3 mmol/l (50 mg/dl), mężczyźni >1,0 mmol/l (40 mg/dl),
- Trójglicerydy (TG) – <1,7 mmol/l (150 mg/dl) na czczo lub <2,0 mmol/l (175 mg/dl) nie na czczo.
Wartości te mogą być modyfikowane w zależności od indywidualnych czynników ryzyka pacjenta.
Dodatkowe przygotowanie do badania lipidogramu
Aby uzyskać wiarygodne wyniki lipidogramu, zaleca się:
- Bycie na czczo – powstrzymanie się od jedzenia przez 12–14 godzin przed badaniem (lipidogram wykonywany między 8 a 10 godziną),
- Unikanie alkoholu – niespożywanie alkoholu na 2-3 dni przed badaniem,
- Nawodnienie organizmu – w celu rozrzedzenia krwi dobrze wypić odpowiednią ilość płynów, ale nie bezpośrednio przed badaniem,
- Ograniczenie intensywnego wysiłku fizycznego – unikanie ciężkich ćwiczeń na dzień przed badaniem,
- Redukcja stresu – staranie się o spokojny odpoczynek przed pobraniem.
Kto powinien wykonać lipidogram?
Lipidogram to badanie, które powinno być wykonane regularnie przez osoby z grup ryzyka chorób sercowo-naczyniowych oraz te, które chcą zadbać o profilaktykę zdrowotną. Do grup, dla których szczególnie zaleca się wykonanie lipidogramu, należą:
- Osoby z obciążeniem genetycznym – jeśli w rodzinie występowały przypadki miażdżycy, zawałów serca lub udarów mózgu,
- Niedoczynność tarczycy, przewlekła choroba nerek i zaburzenia wątrobowe,
- Osoby z nadwagą lub otyłością,
- Pacjenci z cukrzycą typu 2,
- Osoby z nadciśnieniem tętniczym, palące papierosy oraz korzystające z innych używek,
- Osoby powyżej 40. roku życia – badanie przesiewowe wykonuje się co najmniej raz na 5 lat,
- Kobiety w okresie menopauzy – spadek poziomu estrogenów sprzyja pogorszeniu profilu lipidowego,
- Osoby prowadzące siedzący tryb życia – brak aktywności fizycznej może negatywnie wpływać na metabolizm lipidów.
Wczesna diagnoza nieprawidłowości pozwala na wdrożenie odpowiednich działań prewencyjnych, które mogą znacząco zmniejszyć ryzyko poważnych powikłań zdrowotnych.
Mamy nadzieję, że powyższy artykuł zachęci cię do wykonywania badań profilaktycznych oceniających kondycję gospodarki lipidowej. A nawet jeśli nie, to może pomoże podjąć kroki zmierzające do zmiany stylu życia. Na jaki? Nie będzie dla nikogo zaskoczeniem, jeśli powiemy: Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta i ograniczenie spożycia alkoholu pomagają kontrolować poziom trójglicerydów i cholesterolu, a co za tym idzie – zmniejszyć ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego.
DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ O TYM, CO ROBIMY
Chętnie odpowiemy nawet na najtrudniejsze pytania!
Źródła:
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Cholesterol. [dostęp: 23.12.2024].
- https://www.mp.pl/pacjent/cholesterol/hipercholesterolemia/141216,lipidogram. [dostęp: 23.12.2024].
- https://journals.viamedica.pl/choroby_serca_i_naczyn/article/download/61590/47088. [dostęp: 23.12.2024].
- https://academic.oup.com/clinchem/article/67/1/183/6066678?searchresult=1 . [dostęp: 23.12.2024].
- https://www.mp.pl/pacjent/chorobawiencowa/zapobieganie/62073,zaburzenia-lipidowe. [dostęp: 23.12.2024].