Zaznacz stronę

Ciągłe zmęczenie i brak energii – co może być przyczyną i jak sobie pomóc?

najczestsze-objawy-spadku-testosteronu-i-hormonalna-terapia-zastepcza-testosteronem-trt

Wysiłek fizyczny, emocjonujące przeżycie, długotrwały stres, nieprzespana noc, przeciążenie obowiązkami zawodowymi i rodzinnymi – to tylko kilka sytuacji, w których organizm reaguje zmęczeniem i brakiem energii. Ale co, jeśli trudno Ci uchwycić wyraźną przyczynę wyczerpania albo sytuacja utrzymuje się niepokojąco długo? Może to być objaw poważnych chorób!

Ciągłe zmęczenie – czyli co?

Zmęczenie, spadek energii, brak chęci do działania czy nadmierna senność to naturalne sygnały wysyłane przez ciało. Twój organizm mówi w ten sposób: „Zwolnij, bo moje zasoby w końcu nie wystarczą do podtrzymania życia!”. Może wyda Ci się to nieco przesadzone, ale taki właśnie jest końcowy efekt braku odpoczynku. Nic dziwnego, że organizm rękami i nogami broni się przed nadmierną eksploatacją!

Czy można jakoś zdefiniować zmęczenie? Tak. To subiektywne uczucie osłabienia, które utrudnia podejmowanie/kontynuowanie aktywności albo całkowicie je uniemożliwia. Niektórym taki stan kojarzy się też z problemami z koncentracją, pamięcią, panowaniem nad emocjami czy nastrojem (zmęczenie psychiczne). Zwiększona senność i nieodparta potrzeba snu, a także osłabienie siły mięśniowej (brak siły) również mogą towarzyszyć przemęczeniu, choć warto podkreślić, że to objawy pojawiające się także samodzielnie.

Jak widzisz, definicja mówi o subiektywnym odczuciu, dlatego zmęczenie trudno „zmierzyć” czy sklasyfikować. Tak czy inaczej specjaliści podjęli taką próbę i stąd wziął się podział na zmęczenie:

  • Ostre, czyli trwające krócej niż miesiąc,
  • Podostre – od miesiąca do sześciu,
  • Przewlekłe – powyżej pół roku.

Ciągłe zmęczenie – przyczyny

Najogólniej przyczyny ciągłego zmęczenia i braku energii można podzielić na:

  • Fizyczne,
  • Psychologiczne,
  • Środowiskowe.

Szacuje się, że aż 1/3 pacjentów, którzy zgłaszają się do lekarza POZ, skarży się na nieustanne uczucie zmęczenia (Wiercińska, 2024). Przyczyna ostrego zmęczenia zazwyczaj jest dość łatwa do znalezienia – to najczęściej poważna infekcja z charakterystycznymi objawami (np. grypa) albo bardzo stresująca sytuacja. Większe wyzwanie stanowi ustalenie powodów stanu podostrego lub przewlekłego, ponieważ lista czynników do sprawdzenia obejmuje mnóstwo punktów, m.in.:

  • Schorzenia przewlekłe,
  • Przyjmowane leki – zarówno OTC, jak i te bez recepty (np. nasenne, przeciwalergiczne, przeciwbólowe, uspokajające, przeciwdepresyjne itd.),
  • Styl życia, np. używki, mała aktywność czy niewłaściwa higiena snu,
  • Dieta, która może prowadzić np. do niedoborów witamin i minerałów,
  • Zaburzenia odporności.

Ciągłe zmęczenie i brak energii jako objaw chorób fizycznych

Chroniczne zmęczenie towarzyszy praktycznie każdej chorobie przewlekłej. Pojawia się w przebiegu schorzeń onkologicznych, neurodegeneracyjnych, reumatycznych itd. Co charakterystyczne, skuteczne leczenie choroby podstawowej zmniejsza uczucie zmęczenia. Jakie choroby choroby powodują uporczywe zmęczenie? Poniżej omawiamy kilka z nich.

Anemia (niedokrwistość)

Anemia, czyli niedokrwistość, to stan, w którym w organizmie występuje zbyt niski poziom hemoglobiny albo brakuje samych erytrocytów (krwinek czerwonych). Hemoglobina odpowiada za transport tlenu do komórek, więc gdy jest jej za mało, tkanki i narządy nie otrzymują odpowiedniej ilości tego pierwiastka. To prowadzi do obniżenia poziomu energii – i to dosłownie. Dlaczego?

Tlen to kluczowy składnik w procesie oddychania komórkowego, szczególnie cyklu Krebsa (kwasu cytrynowego) oraz łańcuchu oddechowego w mitochondriach. Prawidłowo glukoza w komórkach jest rozkładana pod wpływem tlenu do dwutlenku węgla i wody, a przy tym zostaje wyprodukowana duża ilość energii w postaci ATP (30-38 ATP z jednej cząsteczki glukozy).

Jeśli nie ma dostatecznej ilości tlenu, mitochondria nie mogą skutecznie przeprowadzić procesów w łańcuchu oddechowym, komórki rozkładają glukozę w mało efektywnym procesie beztlenowej glikolizy (glukoza zostaje przekształcona w kwas mlekowy) i powstają zaledwie 2 cząsteczki ATP. Komórki nie otrzymują więc nośnika energii niezbędnego do przeprowadzenia podstawowych funkcji (podziałów komórkowych, syntezy białek, transportu składników itp.), a to osłabia pracę tkanek i narządów. Poza tymi serce musi pracować intensywniej, żeby dostarczać tlen do organów, co prowadzi do tachykardii i duszności.

Warto podkreślić, że istnieje kilkanaście rodzajów niedokrwistości. Najczęstsze to anemia:

  • Z niedoboru żelaza,
  • Megaloblastyczna (z niedoboru witaminy B12 albo kwasu foliowego),
  • Aplastyczna (niewydolność szpiku kostnego),
  • Hemolityczna (nadmierne niszczenie erytrocytów),
  • Z chorób przewlekłych (niedoczynność tarczycy, nowotwory, stany zapalne, zakażenia, zaburzenia pracy nerek),
  • Wrodzona (np. anemia sierpowata, talasemia).

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)

Reumatoidalne zapalenie stawów to choroba autoimmunologiczna, której objawem również jest zmęczenie. Wynika to z kilku przyczyn:

  • Chroniczny stan zapalny uwalnia cytokiny (np. interleukiny i czynnik martwicy nowotworów alfa, TNF-α) zakłócające normalne funkcjonowanie organizmu. Substancje te hamują produkcję erytropoetyny w nerkach (niezbędnej do produkcji erytrocytów) i zaburzają gospodarkę żelazem, co prowadzi do anemii (omówionej wcześniej),
  • Układ odpornościowy jest w ciągłym stanie pobudzenia. Ciągła produkcja przeciwciał znacznie zwiększa zapotrzebowanie na energię,
  • Ból i sztywność stawów prowadzą do obniżenia aktywności fizycznej i osłabienia mięśni, co zmniejsza wydolność organizmu i zwiększa zmęczenie. Ból zaburza też sen, powoduje stres i napięcie. Aktywuje to układ współczulny i potęguje zmęczenie,
  • Niektóre leki stosowane w RZS (metotreksat, kortykosteroidy czy leki biologiczne) mają skutki uboczne w postaci zmęczenia. Poza tym obciążają wątrobę i układ pokarmowy, a to również osłabia organizm.

Warto dodać, że zmęczenie towarzyszy też innym chorobom reumatycznym, np. fibromialgii.

Cukrzyca

Cukrzyca również prowadzi do zmęczenia z kilku powodów.

  • Komórki są „głodne energii” – nie mogą skutecznie wykorzystywać glukozy jako źródła energii, mimo że „paliwo” krąży we krwi (w typie 1 niedobór insuliny uniemożliwia transport glukozy do komórek, a w typie 2 komórki nie reagują prawidłowo na insulinę z powodu insulinooporności),
  • Hiperglikemia prowadzi do częstego oddawania moczu i odwodnienia, a także obniżenia ciśnienia i utrudnionego transportu krwi do tkanek. Konieczność wstawania do toalety w nocy zaburza też sen. Z kolei hipoglikemia (np. przy źle dobranych dawkach insuliny) sprawia, że glukozy (źródła energii) jest za mało,
  • W organizmie ciągle toczy się stan zapalny, co obciąża układ odpornościowy,
  • Tak samo jak inne choroby przewlekłe, cukrzyca może prowadzić do niedokrwistości, depresji i obciążenia psychicznego.

Niedoczynność tarczycy

Zmęczenie w niedoczynności tarczycy również ma złożone przyczyny. Zaburzenia gospodarki hormonalnej wpływają na metabolizm energetyczny, funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego oraz inne ważne procesy.

  • Hormony tarczycy, tyroksyna (T4) i trijodotyronina (T3), regulują metabolizm. Gdy ich brakuje, metabolizm zwalnia, więc mitochondria produkują mniej ATP.
  • Chorzy często odczuwają senność w ciągu dnia, ale mają problemy z jakością snu w nocy i regeneracją.
  • Zaburzona produkcja neurotransmiterów, takich jak serotonina i dopamina, prowadzi często do depresji lub obniżenia nastroju.
  • Ponieważ serce osób z niedoczynnością tarczycy bije wolniej (bradykardia), może to ograniczać przepływ krwi do tkanek i zmniejszać dostarczanie tlenu. A jak już wielokrotnie podkreślono, tlen dodaje energii (dosłownie).

Niewydolność serca

Niewydolność serca oznacza, że ten mięsień nie jest w stanie pompować takiej ilości krwi, żeby pokryć zapotrzebowanie tkanek i komórek. Przez to komórkom brakuje tlenu i składników odżywczych, a produkty przemiany materii nie zostają efektywnie usunięte. Osłabienie, zmęczenie i nietolerancja wysiłku to bardzo charakterystyczne objawy niewydolności serca.

Zespół chronicznego zmęczenia

Zespół chronicznego zmęczenia (ZCZ) albo zespół przewlekłego zmęczenia (ZPZ) to oddzielna jednostka chorobowa, która kryje się pod angielską nazwą Myalgic Encephalomyelitis / Chronic Fatigue Syndrome, ME/CFS. To dużo więcej niż zmęczenie – to ciężka, neurologiczna choroba układowa o charakterze zapalnym, która wynika z systemowej nietolerancji wysiłku fizycznego i psychofizycznego. Rozpoznanie opiera się na eliminacji innych chorób, a także poniższych kryteriów:

  • Zmęczenie trwające powyżej 6 miesięcy, które nie ustępuje po odpoczynku i znacznie ogranicza codzienne funkcjonowanie,
  • Co najmniej 4 z następujących objawów (również przez 6 miesięcy): ból gardła, tkliwość węzłów chłonnych, zaburzenia pamięci lub koncentracji, bóle mięśni, bóle stawów bez obrzęków i zaczerwienień, bóle głowy o nowym charakterze lub nasileniu, pogorszenie samopoczucia po wysiłku fizycznym lub psychicznym, nawet niewielkim (ang. post-exertional malaise).

Szacuje się, że na zespół chronicznego zmęczenia cierpi 0,5-0,8% populacji, choć do niedawna badacze mówili o 1,5%, a nawet 3% (Stanek-Misiąg i wsp.; 2019; Behrendt, 2023). Przyczyny choroby nie są dokładnie zbadane, ale chorzy zazwyczaj są w stanie podać „punkt zwrotny” – często to infekcja wirusowa (np. grypa, mononukleoza). ZPZ ma charakter wieloczynnikowy – na jego rozwój wpływa kombinacja czynników biologicznych, genetycznych, środowiskowych i psychologicznych.

Przewlekłe zmęczenie i apatia w zaburzeniach psychicznych

Ciągłe zmęczenie może być objawem chorób i zaburzeń psychiczno-emocjonalnych.

  • Depresja. Chorzy opisują zmęczenie jako „paraliżujące”, a brak energii uniemożliwia wykonanie najprostszych czynności. skupienie uwagi, podejmowanie decyzji itp. Stan ten nie mija po odpoczynku. Zmęczenie wynika m.in. z zaburzenia poziomu serotoniny, dopaminy i noradrenaliny – neuroprzekaźników, które regulują nastrój, energię i motywację.
  • Zaburzenia lękowe. Lęk powoduje, że układ nerwowy znajduje się w stanie pobudzenia („walcz albo uciekaj”), co powoduje zwiększone wydzielanie kortyzolu i adrenaliny. Uporczywe, negatywne myśli prowadzą do uczucia wyczerpania umysłowego i emocjonalnego, a napięcie mięśniowe obciąża organizm i wydatkuje energię nawet w stanie spoczynku.
  • Wypalenie zawodowe. Chroniczne zmęczenie to jeden z głównych objawów wypalenia. Oprócz tego pojawiają się: poczucie bezsensu wykonywanej pracy, trudności w koncentracji, cynizm, drażliwość, zniecierpliwienie, obniżona wydajność, problemy ze snem, bóle głowy, uczucie odosobnienia lub izolacji.

Depresja, zaburzenia lękowe i wypalenie zawodowe mają pewien wspólny element – każda z nich wiąże się z długotrwałym, silnym stresem, który rozregulowuje oś HPA (układ hormonalny podwzgórze-przysadka-nadnercza).

Ciągłe zmęczenie i senność a tryb życia

Ciągłe uczucie zmęczenia i senność to bardzo często wynik niezdrowego trybu życia.

  • Brak snu w wystarczającej ilości (ok. 7-9 godzin),
  • Używki (alkohol i kofeina, zwłaszcza przed snem oraz palenie papierosów),
  • Siedzący tryb życia i brak aktywności, która przekłada się na brak kondycji fizycznej,
  • Wypijanie zbyt małej ilości wody w ciągu dnia,
  • Nadmierne korzystanie z urządzeń elektronicznych (ekranów),
  • Brak równowagi miedzy pracą a życiem prywatnym.

Nawet niewielkie zmiany w rozkładzie dnia i nawykach związanych ze snem oraz wprowadzenie lepiej zbilansowanej diety mogą zniwelować uczucie zmęczenia i poprawić jakość życia.

Jakie badania wykonać, gdy brak sił i energii?

Badania laboratoryjne, które pomogą w odkryciu przyczyn zmęczenia, to przede wszystkim podstawowe badania krwi. Warto wykonać:

  • Morfologię,
  • Poziom minerałów i witamin (np. poziom żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego, witaminy D),
  • Próby wątrobowe,
  • Glikemię na czczo,
  • Lipidogram (profil lipidowy),
  • Poziom hormonów (TSH i hormony tarczycy, kinaza kreatynowa).

Większość z tych badań może zlecić lekarz POZ. Jeśli jednak nie uda mu się ustalić przyczyny zmęczenia i braku energii, należy wykonać pogłębioną diagnostykę.

Leczenie przewlekłego zmęczenia, nadmiernej senności i braku energii

Leczenie długotrwałego zmęczenia polega tak naprawdę na likwidacji jego przyczyny – albo na leczeniu choroby podstawowej, albo na zmianie stylu życia. W naszej klinice możemy Ci pomóc w wielu dolegliwościach, które odpowiadają za niski poziom energii (kliknij w nazwę choroby, żeby dowiedzieć się więcej): cukrzycy, insulinooporności, otyłości, Hashimoto, anemii czy przewlekłych stanów zapalnych. Pomocą służą także dietetycy kliniczni.

Ciągłe uczucie zmęczenia – podsumowanie

Permanentne zmęczenie oraz brak energii to problemy, które mogą wynikać z różnych przyczyn. Jeśli ten stan nie ustępuje mimo odpoczynku, warto skonsultować się z lekarzem, aby wykluczyć problemy zdrowotne. Proste zmiany w rutynie mogą znacząco poprawić poziom energii i samopoczucie.

Chętnie odpowiemy nawet na najtrudniejsze pytania!

Sprecyzuj dział, którego dotyczy zapytanie:

Źródła:

  1. Wiercińska M., Ciągłe zmęczenie – przyczyny i choroby, których może być objawem, 2024. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/360967,ciagle-zmeczenie-przyczyny-i-choroby-ktorych-moze-byc-objawem. [dostęp: 24.12.2024].
  2. Wiercińska M., Zespół przewlekłego zmęczenia – przyczyny, objawy, leczenie, 2024. https://www.mp.pl/pacjent/choroby/360978,zespol-przewleklego-zmeczenia-przyczyny-objawy-leczenie. [dostęp: 24.12.2024].
  3. Stanek-Misiąg E., Zalewski P., To nie są osoby „zmęczone całe życie”, 2019. https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/filmy/207484,to-nie-sa-osoby-zmeczone-cale-zycie. [dostęp: 24.12.2024].
  4. Behrendt M., Chorzy ze zmęczenia, 2023. https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/aktualnosci/337250,chorzy-ze-zmeczenia. [dostęp: 24.12.2024].
  5. Yancey J. R., Thomas S. M., Zespół przewlekłego zmęczenia – rozpoznanie i leczenie, 2015. https://www.mp.pl/medycynarodzinna/artykuly/121832,zespol-przewleklego-zmeczenia-rozpoznanie-i-leczenie. [dostęp: 24.12.2024].
  6. Szczepaniak W., Przewlekłe zmęczenie: 10 najczęstszych przyczyn, 2019. https://zdrowie.pap.pl/byc-zdrowym/przewlekle-zmeczenie-10-najczestszych-przyczyn. [dostęp: 24.12.2024].
  7. Cleveland Clinic, Immune System. https://my.clevelandclinic.org/health/body/21196-immune-system. [dostęp: 24.12.2024].
  8. Cleveland Clinic, Fatigue. https://my.clevelandclinic.org/health/symptoms/21206-fatigue. [dostęp: 24.12.2024].