Awitaminoza – objawy i skutki schorzenia wynikającego z niedoboru witamin

najczestsze-objawy-spadku-testosteronu-i-hormonalna-terapia-zastepcza-testosteronem-trt

Grechuta śpiewał: „Wiosna, wiosna, wiosna, ach to ty”. Każdy na nią czeka – na świeże, ciepłe powietrze, na przebiśniegi i na bazie. Niestety, często wraz z wiosną przychodzi… awitaminoza. Czym się objawia ten stan i jakie pociąga za sobą skutki? Zapraszamy do lektury!

Prawidłowy poziom witamin a zdrowie

Choć witaminy łączy wspólna nazwa, nie tworzą jednolitej grupy związków. Niektóre należą do alkoholi, inne są kwasami, a kolejne – ich pochodnymi lub solami. Dzięki tej różnorodności mogą brać udział w milionach reakcji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Bez problemu łączą się z elektronami, atomami i grupami chemicznymi oraz przenoszą je tam, gdzie są potrzebne albo łączą się z strukturami biochemicznymi w ciele, zmieniając ich właściwości lub skłaniając do określonej reakcji. Można je porównać do kelnera, który nie tylko musi przynieść homara, ale też wyjaśnić, jak go jeść.

Niestety, mimo ich znaczenia dla zdrowia, organizm praktycznie nie jest w stanie ich syntetyzować. Dlatego aby utrzymać ich prawidłowy poziom, człowiek musi dostarczać je z pożywieniem w aktywnej bądź pośredniej formie. Zaniedbania pod tym względem prowadzą do różnych dolegliwości, w tym do rozwoju awitaminozy.

Awitaminoza – co to za schorzenie?

Awitaminoza to stan, w którym w wyniku długotrwałego, głębokiego, a nieraz całkowitego niedoboru konkretnej witaminy lub kilku z nich zostaje poważna zaburzona praca wielu narządów i układów. Zazwyczaj przeradza się ona w określoną chorobę, która nieleczona kończy się śmiercią.

Brak witamin – jakie są przyczyny awitaminozy?

Schorzenie występuje głównie w populacjach o ograniczonym dostępie do żywności (np. w Afryce) lub tam, gdzie specyficzne uwarunkowania ograniczają dostęp do wszystkich minerałów (np. w Azji po przejściu na dietę opartą głównie na białym ryżu zauważono poważne braki witaminy z grupy B itd.). Jednak awitaminoza może dotknąć każdego, kto stosuje nieodpowiednią dietę. Oszacowano np. że ponad 6 mld ludzkości ma niedobory witaminy E (najwięcej w obu Amerykach i Australii), a trochę mniej (50% populacji) – za mało witaminy C. Polacy dodatkowo (25-50%) mają zbyt niski poziom witaminy A i E, D i kwasu foliowego (witaminy B9) [1].

Niewątpliwie wynika to nie tylko z niedostatecznej podaży w pożywieniu określonych związków, ale ma też związek ze stylem życia i przemysłem. Okazuje się bowiem, że z powodu wyjałowienia gleby jest coraz mniej minerałów w warzywach i owocach. Poza tym zamiast nich wielu wybiera mocno przetworzone produkty oraz nadużywa alkoholu i innych substancji obniżających zdolność przewodu pokarmowego do przyswajania witamin. Warto też wspomnieć, że witaminy rozpuszczalne w tłuszczach potrzebują odpowiedniej ilości lipidów, aby zostać rozłożone w jelitach.

Zaburzenia wchłaniania witamin

Do niedoboru niektórych witamin w organizmie może również przyczyniać się stosowanie wielu leków (np. penicylaminy, izoniazydu, fenytoiny, barbituranów), które mogą zaburzać ich wchłanianie lub metabolizm. Może to także wynikać z chorób układu trawienia (stany zapalne jelit, uchyłki na jelitach, itp.) bądź innych schorzeń, do których należy:

Zespół złego wchłaniania,
Choroba Leśniowskiego-Crohna,
Choroba Addisona-Biermera,
Celiakia,
Choroby zapalne o pochodzeniu grzybicznym, bakteryjnym,
Dolegliwości nerek, wątroby i trzustki,
Nowotwory.

Awitaminoza – objawy braku konkretnej witaminy

Objawy awitaminozy bywają różnorodne, zależne od funkcji, jaką dany składnik pełni w ciele. Jednak można zauważyć, że większość objawia się osłabieniem organizmu i częstszymi infekcjami. Ponadto ponieważ określenie to dotyczy bardzo poważnego deficytu, to objawy, jakie dają narządy mogą bardzo utrudniać normalne funkcjonowanie.

Objawy awitaminozy u dzieci

Niezwykle istotne jest zwrócenie uwagi na występowanie deficytów już we wczesnym wieku. W przypadku dzieci awitaminoza nie tylko powoduje choroby, ale także może zatrzymać rozwój zarówno fizyczny, jak i umysłowy. Na szczęście u dzieci dosyć łatwo rozpoznać objawy niedoboru, ponieważ maluch robi się ospały, nie ma energii, często choruje i zaczyna mieć problemy w nauce i z koncentracją.

Awitaminoza witaminy A

Witamina A odpowiada za prawidłowy stan skóry, wspiera widzenie, a także uczestniczy w procesach regeneracji nabłonka. Z tego powodu jej awitaminoza może powodować ślepotę zmierzchową, która w przypadku braku leczenia prowadzi do trwałej ślepoty. W krajach rozwijających się każdego roku odpowiada za 250 000 do 500 000 przypadków ślepoty dziecięcej, z czego połowa z nich kończy się śmiercią, ponieważ brak tego składnika upośledza układ immunologiczny i procesy syntezy komórek. Do głównych objawów należy:

Suchość skóry i niewłaściwe rogowacenie naskórka,
Łamliwe włosy i paznokcie,
Suchość spojówki, rogówki i gałki ocznej (podobnie jak w zespole suchego oka),
Ogólne zmęczenie,
Problemy z widzeniem po zmroku.

Awitaminoza witaminy D

Witamina D odgrywa wyjątkową rolę w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej i mineralizacji kości, a także wspiera układ nerwowy i odporność. W przypadku jej braku rozwija się krzywica u najmłodszych, a u dorosłych – osteoporoza i osteomalacja oraz zwiększa się rozwoju innych chorób (Alzheimera, nowotworów). Główne objawy to:

Osłabienie kości, w tym skrzywienia i częste złamania,
Wady postawy,
Bóle mięśniowe,
Zwiększona podatność na infekcje,
osłabienie oraz choroby zębów.

Niedobór witaminy D – najnowsze zalecenia w Polsce

Większość dostępnej w ciele witaminy D (70-80%) powstaje w skórze pod wpływem promieni słonecznych. Jednak w Polsce ekspozycja na światło dzienne jest tak mała, że niezbędne okazuje się jej zewnętrzne dawkowanie. W przypadku stosowania „kąpieli słonecznych” w godzinach od 10 do 15 przez ok. 30 min. można je ograniczyć do okresu między listopadem a kwietniem. Bez takiej możliwości oraz powyżej 65. roku życia konieczna jest całoroczne suplementacja, a u osób powyżej 75. roku nawet w dawce 2000-4000 IU (50-100 µg/dzień) [2].

Awitaminoza witaminy E

Awitaminoza witaminy E prowadzi do poważnych zaburzeń neurologicznych, zmniejszenia płodności, osłabienia odporności oraz zwiększonej podatności na choroby układu sercowo-naczyniowego, ponieważ ten związek jest silnym antyoksydantem oraz uczestniczy w zachowaniu odpowiedniej elastyczności naczyń krwionośnych. Symptomy towarzyszące jej niedoborowi to:

Zaburzenia czucia i bolesność mięśni,
Drętwienie kończyn i problemy z chodem,
Rozdrażnienie i spadek koncentracji,
Pogorszenie kondycji skóry,
Osłabienie mięśni.

Awitaminoza w tym przypadku występuje bardzo rzadko głównie jako jako skutek zaburzeń wchłaniania tłuszczów lub metabolizmu, takich jak defekt białka transportującego alfa-tokoferol albo palenia papierosów.

Awitaminoza witaminy K

Głównym zadaniem witaminy K jest udział w procesach krzepnięcia krwi oraz mineralizacji kości. Jej znaczny brak prowadzi do krwawień (VKDB), które głównie zagrażają noworodkom. Główne objawy to:

Łatwe powstawanie siniaków,
problemy w gojeniu się ran,
Krwawienia z dziąseł, krwotoki z nosa oraz obfite miesiączki u kobiet.

Niedobór witaminy C

Skutkiem niedoboru witaminy C jest szkorbut – ciężkie i wyniszczające zaburzenie. Objawia się ono:

Krwawieniem z dziąseł i wypadaniem zębów,
Kruchością i pękaniem naczyń krwionośnych,
Utrudnionym gojeniem się ran,
Bolesnością stawów wynikających z braku kolagenu.

Awitaminoza witamin z grupy B

Nie sposób wymienić wszystkich funkcji witamin z grupy B. Biorą one udział w przemianie węglowodanów, białek i tłuszczów, w tworzeniu energii itd. Awitaminoza związana z brakiem choćby kilku witamin z tej grupy prowadzi do chorób skóry i paznokci, zaburzeń neurologicznych oraz niedokrwistości. Jej rozwój poprzedzają takie symptomy jak:

Popękane wargi i kąciki ust,
Zajady,
Wypadanie włosów.
Łuszczenie się naskórka,
Bolesny, czerwony język z bólem gardła,
Zaczerwienione, suche i swędzące oczy,
Apatia i zaburzenia snu,
Zawroty głowy, migreny,
Pogorszenie koncentracji.

Dla kobiet planujących ciążę szczególnie niebezpieczna jest zbyt mała ilość witaminy B4 i B9. Ta pierwsza (tzw. cholina) przyczynia się do prawidłowego rozwoju układu nerwowego płodu i przebiegu laktacji, a brak drugiej (kwas foliowy) wiąże się z ryzykiem powstania u niego rozszczepu kręgosłupa i innych wad rozwojowych.

Braki tych związków najczęściej występują u osób nadużywających alkoholu lub stosujących niektóre leki (np. penicylina, izoniazyd) oraz chorób związanych z zaburzeniami wchłaniania. Nieleczona może skończyć się śmiercią.

Konsekwencje znacznego niedoboru witaminy B12

Awitaminoza B12 (kobalaminy) może skutkować chorobą Addisona i Biermera, której jednym z kluczowych przejawów jest niedokrwistość megaloblastyczna. Ponadto przyczynia się do powstania otępienia i wynikających z niego zaniku zdolności poznawczych. U chorych występują:

Dolegliwości wspólne dla niedoboru wszystkich witamin z grupy B,
Utrata smaku i pieczenie języka,
Nudności oraz biegunki lub zaparcia,
Utrata łaknienia i chudnięcie,
Kłucie w opuszkach palców,
Osłabienie wzroku lub słuchu,
Zmniejszenie napięcia mięśniowego, a nawet niedowład kończyn,
Gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego przy zmianie pozycji ciała,
Nietrzymanie moczu,
Impotencja,
Poważne zaburzenia osobowości i wahania nastroju,
Przedwczesne siwienie i inne.

Awitaminoza B1

Kolejny, bardzo niebezpieczny jest niedobór tiaminy, czyli witaminy B1. Prowadzi do choroby beri-beri, która objawia się:

Utratą masy ciała,
Zaburzeniami emocjonalnymi,
Zanikami mięśniowymi i porażeniem mięśni okoruchowym,
Upośledzeniem postrzegania sensorycznego,
Dolegliwościami przewodu pokarmowego,
Niewydolnością serca i obrzękami.

U alkoholików może wystąpić także encefalopatia Wernickego z zespołem Korsakowa obejmująca dezorientację, problemy z koordynacją ruchową, oczopląs i trwałe zaburzenia świadomości.

Awitaminoza a hipowitaminoza

Hipowitaminoza obejmuje obniżenie poziomu składnika, jednak nadal jest on w pewnym stopniu obecny w ustroju. Nieduże niedostatki można często uzupełnić zrównoważoną dietą, natomiast poważny niedobór wymaga bardziej zdecydowanych działań i farmakoterapii.

Awitaminoza – jakie badania warto wykonać?

Laboratoryjne testy krwi (morfologia) pozwalają na określenie, jakiej witaminy lub witamin brakuje. W celu pełnej oceny stanu zdrowia warto też rozważyć badania dotyczące minerałów. To pozwala na dokładne dopasowanie zaleceń żywieniowych i ewentualnych terapii.

Leczenie awitaminozy – od diety po kroplówki witaminowe

Leczenie awitaminozy może bazować na prostych zaleceniach, np. zwiększeniu udziału warzyw i owoców w jadłospisie lub silnej suplementacji. W wielu przypadkach to jednak za mało, szczególnie jeśli niewystarczające stężenie witaminy wynika z innych chorób lub zaburzenia trawienia i wchłaniania. Wówczas wprowadza się leczenie przyczynowe oraz dożylnie podnosi poziom określonej witaminy za pomocą iniekcji bądź kroplówek.

Jak zapobiegać awitaminozie – suplementacja witaminy czy dieta?

Najistotniejsza okazuje się profilaktyka i dbałość o regularne dostarczanie wszystkich składników niezbędnych organizmowi do prawidłowego działania. Obejmuje ona przede wszystkim zbilansowaną dietę, która zapewnia właściwą podaż witamin. Według dietetyków to wystarczająca metoda zapobiegania ich niedoborom, ponieważ witaminowy deficyt rozwija się dość wolno.

Natomiast wskazaniem do suplementacji powinny być regularne badania krwi i sytuacja, w której występuje znaczny spadek stężenia witamin. Oczywiście zawsze przed jej rozpoczęciem należy skonsultować wyniki z lekarzem, ponieważ przyjmowanie minerałów na własną rękę najczęściej prowadzi do ich przedawkowania. Należy również pamiętać o tym, jak istotne jest unikanie czynników pogarszających wchłanianie witamin, np. niektórych leków czy używek.

Pamiętając więc o słowach, którzy niektórzy przypisują Niemenowi: „Awitaminozą wiosna się zaczyna”, warto przed końcem zimy zadbać o odpowiednią podaż witamin. Okazuje się bowiem, że jej zwiększenie po rozwinięciu się zaburzeń wynikających z ich braku,nie cofa wszystkich powstałych awitaminozy dolegliwości, a na pewno nie tak szybko.