Zaznacz stronę

Alkoholizm wysokofunkcjonujący (HFA): Obraz alkoholika, który sztukę iluzji opanował do perfekcji

najczestsze-objawy-spadku-testosteronu-i-hormonalna-terapia-zastepcza-testosteronem-trt

Alkoholizm jako choroba został zdefiniowany w latach 60. XX wieku (zrobił to Elvin Morton Jellinek), a alkoholizm wysokofunkcjonujący – prawie 50 lat później. Choć Robert Rutkowski, terapeuta uzależnień, uważa to określenie za szkodliwy nowotwór językowy [1], inni badacze twierdzą, że „dopasowanie do odpowiedniej typologii daje konkretne efekty w pracy terapeutycznej” [2]. Co więc warto wiedzieć o tym rodzaju uzależnienia?

Alkoholicy wysokofunkcjonujący, czyli HFA (ang. high functioning alcoholics): Udane życie rodzinne, sukcesy zawodowe i drogie trunki na stres

W latach 2001-2002, a następnie 2004-2005 w USA przeprowadzono wieloetapowe badanie podłużne na grupie ponad 43 tys. osób – National Epidemiological Survey on Alcohol and Related Conditions (NESARC). Na podstawie uzyskanych danych badacze Howard B. Moss, Chiung M. Chen i Hsiao-ye Yi w 2007 dokonali analizy statystycznej, która doprowadziła do wyróżnienia pięciu podtypów uzależnienia od alkoholu, a wśród nich podtyp funkcjonujący.

Kim jest alkoholik wysokofunkcjonujący? Statystycznie:

  • To osoba w średnim wieku (ok. 41 lat) o stosunkowo późnej inicjacji alkoholowej (średnio 18,5 roku) i początku choroby (średnio 37 lat),
  • U 33% alkoholizm występował w wywiadzie rodzinnym,
  • Depresja współistnieje u 25%, ale zaburzenia lękowe u zaledwie 1%,
  • Prawie 50% miało współmałżonka,
  • 62% pracowało na pełny etat i osiąga znacznie wyższe dochody niż pozostałe podtypy,
  • Blisko 25% miało wyższe wykształcenie,
  • 40% HFA to kobiety,
  • Osoby te rzadko szukały pomocy (tylko 17% respondentów) [3].

Które grupy zawodowe są szczególnie narażone na wpadnięcie w iluzję „wysokiego” funkcjonowania w uzależnieniu od alkoholu?

Prof. Piotr Gałecki (konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii) wyjaśnia, że dla wysokofunkcjonujących alkoholików praca często jest wartością nadrzędną. Wśród zawodów zwiększonego ryzyka specjalista wymienia:

  • Pracowników służby zdrowia (lekarzy, dentystów, pielęgniarki),
  • Prawników,
  • Służby mundurowe (policja i wojsko),
  • Strażacy,
  • Osoby na wysokich stanowiskach kierowniczych.

Badania przeprowadzone w 2011 r. w Szkole Pedagogiki Resocjalizacyjnej w Warszawie, które objęły pracowników 13 banków i 21 koncernów w dużych miastach wykazały, że 18% pije alkohol codziennie, a 40% kilka razy na tydzień [4]. Problem alkoholowy pojawia się często także w środowiskach artystycznych i twórczych – otwarcie przyznają się do tego dziennikarze, pisarze czy publicyści, wśród których można wymienić:

  • Mikę Dunin (autorka książek „Alkoholiczka” oraz „Miłość i inne deliria” i współautorka scenariusza filmu „Zabawa, zabawa”).
  • Katarzyna T. Nowak (jej najgłośniejsza książka to „Moja mama czarownica”),
  • Jakuba Żulczyka (dziennikarz i pisarz, autor m.in. „Ślepnąc od świateł”, „Instytut”, „Wzgórze psów”, „Informacja zwrotna”),
  • Piotra Bratkowskiego (publicysta Newsweeka, pisarz i wieloletni juror nagrody literackiej Nike oraz innych konkursów).

Które grupy zawodowe są szczególnie narażone na wpadnięcie w iluzję „wysokiego” funkcjonowania w uzależnieniu od alkoholu?

Prof. Piotr Gałecki (konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii) wyjaśnia, że dla wysokofunkcjonujących alkoholików praca często jest wartością nadrzędną. Wśród zawodów zwiększonego ryzyka specjalista wymienia:

  • Pracowników służby zdrowia (lekarzy, dentystów, pielęgniarki),
  • Prawników,
  • Służby mundurowe (policja i wojsko),
  • Strażacy,
  • Osoby na wysokich stanowiskach kierowniczych.

Badania przeprowadzone w 2011 r. w Szkole Pedagogiki Resocjalizacyjnej w Warszawie, które objęły pracowników 13 banków i 21 koncernów w dużych miastach wykazały, że 18% pije alkohol codziennie, a 40% kilka razy na tydzień [4]. Problem alkoholowy pojawia się często także w środowiskach artystycznych i twórczych – otwarcie przyznają się do tego dziennikarze, pisarze czy publicyści, wśród których można wymienić:

  • Mikę Dunin (autorka książek „Alkoholiczka” oraz „Miłość i inne deliria” i współautorka scenariusza filmu „Zabawa, zabawa”).
  • Katarzyna T. Nowak (jej najgłośniejsza książka to „Moja mama czarownica”),
  • Jakuba Żulczyka (dziennikarz i pisarz, autor m.in. „Ślepnąc od świateł”, „Instytut”, „Wzgórze psów”, „Informacja zwrotna”),
  • Piotra Bratkowskiego (publicysta Newsweeka, pisarz i wieloletni juror nagrody literackiej Nike oraz innych konkursów).

Osoby uzależnione, ale wysokofunkcjonujące – czyli mniej chore?

Jak widać, wysokofunkcjonujący alkoholicy to często ludzie o wysokim statusie społecznym, koneserzy, zazwyczaj osoby w średnim wieku lub emeryci, którzy we własnym mniemaniu mają więcej praw od stereotypowego alkoholika – nazywanego przez nich menelem, żulem, pijakiem czy marginesem społecznym.

Czy HFA są mniej chorzy od pozostałych alkoholików? Nie. Są trudniejsi do zdiagnozowania. Przez to i później szukają pomocy (albo wcale jej nie szukają), i wymykają się statystykom. Według amerykańskiego Narodowego Instytutu ds. Alkoholizmu (ang. National Institute for Alcohol Abuse and Alcoholism) to 19-20% wszystkich uzależnionych w USA, choć prawdopodobnie częstość występowania tego typu choroby alkoholowej pozostaje niedoszacowana. Co ciekawe, stereotypowi alkoholicy stanowią najmniejszy odsetek tej grupy, zaledwie 9%, a według niektórych nawet 4% [4]. Tak czy inaczej, nałóg pozostaje nałogiem, a choroba – chorobą.

Objawy wysokofunkcjonującego alkoholizmu

Wysokofunkcjonujący alkoholik ma doskonale rozwinięty system wyparcia, zaprzeczeń i racjonalizacji, który pozwala utrzymać pozory normalnego życia. Niestety, ze względu na sukcesy zawodowe, szacunek i dobrą pracę otoczenie często bagatelizuje sygnały ostrzegawcze albo wręcz pomaga zatuszować dowody zbrodni.

Skoro tak wiele cech HFA utrudnia odkrycie ich problemu z alkoholem, jakie są objawy alkoholizmu wysokofunkcjonującego?

  • Aktywne poszukiwanie okazji do picia,
  • Duża tolerancja organizmu na alkohol,
  • Radzenie sobie ze stresem za pomocą trunków oraz nagradzanie się w ten sposób,
  • Otaczanie się osobami pijącymi i stopniowe wycofywanie z kontaktów z osobami, które tego nie robią,
  • Nieudane próby kontrolowania ilości wypijanego alkoholu,
  • Picie w samotności lub po kryjomu,
  • Wyraźna zmiana zachowania w stanie upojenia,
  • Tzw. palimpsety alkoholowe (czyli urwanie filmu),
  • Myślenie o tym, kiedy się znowu pojawi się możliwość spożywania alkoholu, nawet w czasie przerw w piciu (narzucanych sobie okresów abstynencyjnych).

Na pewnym etapie choroby alkoholicy mogą podejmować próby (nieudane) kontrolowania ilości wypijanego alkoholu. „Zazwyczaj zakładają, że umiarkowanie w piciu uchroni ich przed tym, co uchodzi w ich oczach za absolutnie nie do pomyślenia – całkowitą abstynencją” [3].

W przypadku alkoholików wysokofunkcjonujących prawda o ich uzależnieniu zazwyczaj wychodzi na jaw w dramatycznych okolicznościach: po wypadku komunikacyjnym pod wpływem alkoholu, zdemaskowaniu przez od lat niepijącego kolegę z pracy, otrzymaniu pozwu rozwodowego czy zerwaniu kontaktu przez dzieci. Czasem jest też tak, że przez objawy odstawienne albo silne zatrucie alkoholem trafiają na SOR. A tam bliscy słyszą od lekarza: „Cóż, pani mąż za kołnierz nie wylewa”, a w karcie pojawia się rozpoznanie napisane wielkimi literami: ALKOHOLIZM.

Alkoholizm wysokofunkcjonujący – diagnoza stawiana 10 lat za późno

Jak wyjaśnia prof. Gałecki, osoby z HFA nie odczuwają problemu, nie poszukują pomocy i „prześlizgują się (…) przez system opieki zdrowotnej” [4]. Ich nałóg wychodzi na jaw średnio 10 lat później w porównaniu z pozostałymi podtypami. Rzekomy brak konsekwencji nadużywania alkoholu nie zmienia faktu, że w przypadku HFA ryzyko chorób serca czy nowotworów jest olbrzymie.

Leczenie alkoholizmu wysokofunkcjonującego

Podstawową metodą leczenia uzależnienia jest psychoterapia. W wielu przypadkach niezbędne okazuje się odtrucie alkoholowe, a czasem (choć rzadko) – farmakoterapia. W Polsce do wspomagania terapii zarejestrowano cztery leki: disulfiram (esperal), akamprozat, naltrekson i nalmefen. Wielu wysokofunkcjonujących alkoholików decyduje się na detoks w domu albo w prywatnych poradniach leczenia uzależnień, ponieważ zapewnia im to większy komfort psychiczny, anonimowość i możliwość przebywania w towarzystwie uzależnionych o podobnym statusie społecznym. Czy to źle? Nie, jeśli tylko stanowi dodatkową motywację do wyjścia z nałogu.

Co charakterystyczne, dla swoich bliskich HFA często są fizycznie obecni, ale emocjonalnie niedostępni. Wypracowany system rodzinny nieraz prowadzi do współuzależnienia, przez co również partnerzy czy dzieci alkoholika wymagają psychoterapii.

Wysokofunkcjonujący alkoholizm: Podsumowanie

Czym jest alkoholizm wysokofunkcjonujący? Tym samym, co każdy inny alkoholizm: Uzależnieniem i chorobą, która wymaga leczenia. Zaprzeczanie czy unikanie rozmów o problemie z alkoholem nic nie zmienia, podobnie jak teoretycznie udane życie zawodowe i rodzinne. Na szczęście w obrazie wysokofunkcjonujących alkoholików jest rys bardzo optymistyczny: Wśród osób uzależnionych to HFA najrzadziej kontynuowały picie, gdy pojawiały się jego poważne konsekwencje [3].

Chętnie odpowiemy nawet na najtrudniejsze pytania!

Sprecyzuj dział, którego dotyczy zapytanie:

Źródła: 

  1. https://www.newsweek.pl/polska/spoleczenstwo/alkoholowa-polska-powinno-byc-2-tys-sklepow-z-alkoholem-a-ile-jest-to-szokujace/f67vwt5. [dostęp: 30.01.2025].
  2. https://www.researchgate.net/publication/339177526_Alkoholicy_wysokofunkcjonujacy_-odrebny_typ_Poszukiwanie_wspolnych_cech_w_istniejacych_typologiach_alkoholizmu_High-functioning_alcoholics_-a_separate_type_The_search_for_common_features_in_current_al. [dostęp: 30.01.2025].
  3. https://podyplomie.pl/medycyna/33864,obraz-alkoholika-wysoko-funkcjonujacego. [dostęp: 30.01.2025].
  4. https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/aktualnosci/255557,narazeni-na-alkoholizm. [dostęp: 30.01.2025].
  5. https://www.money.pl/gospodarka/wysokofunkcjonujacy-alkoholicy-w-swiecie-biznesu-jakie-grupy-sa-szczegolnie-zagrozone-6837808202738368a.html. [dostęp: 30.01.2025].
  6. https://www.newsweek.pl/polska/spoleczenstwo/nie-podejrzewajcie-ze-pije-jak-menelka-jak-zyja-wysokofunkcjonujacy-alkoholicy/lkxhc12. [dostęp: 30.01.2025].
  7. https://www.newsweek.pl/alkoholicy-wysokofunkcjonujacy/sy6s8v4. [dostęp: 30.01.2025].
  8. https://www.newsweek.pl/polska/spoleczenstwo/alkoholizm-jak-pije-polska-klasa-srednia/zb7xlqy. [dostęp: 30.01.2025].
  9. https://www.newsweek.pl/polska/spoleczenstwo/jakub-zulczyk-o-alkoholizmie-jak-na-standardy-alkoholika-bylem-bardzo-mlody/e9897vw. [dostęp: 30.01.2025].
  10. https://www.newsweek.pl/zdrowie-i-nauka/nauka/apka-w-nalog-czyli-nowe-sposoby-walki-z-alkoholizmem/tdcnehc. [dostęp: 30.01.2025].
  11. https://www.newsweek.pl/polska/wysokofunkcjonujacy-alkoholicy-piotr-bratkowski/xm2jzhy. [dostęp: 30.01.2025].
  12. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2094392/. [dostęp: 30.01.2025].